Skarga na przewlekłość postępowania
Z pewnością każdy z nas znalazł się w sytuacji, w której odniósł wrażenie, że postępowanie przygotowawcze, sądowe lub egzekucyjne, które zostało przez nas zainicjowane lub toczy się z naszym udziałem, z niewyjaśnionych przyczyn toczy się zbyt długo. Zaistnienie stanu przewlekłości może uprawniać nas do wystąpienia ze skargą na przewlekłość postępowania przygotowawczego, sądowego lub egzekucyjnego. W przypadku uwzględnienia skargi, sąd na żądanie skarżącego może przyznać sumę pieniężną w wysokości od 2.000 zł do 20.000 zł.
Zgodnie z art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz.U.1997.78.483) każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Konstytucyjnie zagwarantowane prawo przysługuje każdemu, a „każdy” w rozumieniu Konstytucji oznacza zarówno osobę fizyczną, bez względu na obywatelstwo, jak i osobę prawną czy jednostkę organizacyjną, której ustawa przyznaje zdolność prawną.[1]
Instytucja skargi na przewlekłość postępowania została uregulowana w ustawie z dnia 17 czerwca 2004r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. 2004 Nr 179, poz. 1843 ze zm.)
Zgodnie z art. 2 ust. 1. „strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w tej sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego (przewlekłość postępowania).” Na skutek podniesienia przez skarżącego zarzutu przewlekłości sąd zbada, czy postępowanie toczyło się w sposób przewlekły, biorąc również pod uwagę charakter sprawy, stopień prawnej i faktycznej zawiłości, zachowanie stron. Należy jednak pamiętać, że nie każda zwłoka może być przyczyną stwierdzenia przewlekłości, ale tylko zwłoka nieuzasadniona. Jak słusznie wskazuje się w doktrynie ocena, czy postępowanie trwa dłużej niż to konieczne, dokonywana musi być na podstawie zarówno analizy charakteru dokonywanych czynności, jak stanu faktycznego sprawy.[2] „Przewlekłość postępowania jest pojęciem względnym, względność ta oznacza, że w każdym przypadku odnoszone musi być do realiów konkretnej sprawy.”[3]
Jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny w Krakowie: „przewlekłość postępowania zachodzi, gdy jest ono długotrwałe, prowadzone rozwlekle i trwa ponad konieczność wyjaśnienia okoliczności faktycznych i prawnych niezbędnych do końcowego rozstrzygnięcia, będących w związku przyczynowym z działaniem lub bezczynnością sądu.” [4]
W tym miejscu celowym jest przywołanie postanowienia Naczelnego Sądu Apelacyjnego, który w swoim orzeczeniu z dnia 19 stycznia 2005r. sygn. FPP 4/04 podkreślił, iż: „zasada szybkości i sprawności nie może kolidować z zasadą rzetelności i konieczności rozpatrywania wszelkich składanych w sprawie pism. Strona składając pisma procesowe wadliwie sporządzone, uchybiając terminom do wnoszenia środków zaskarżenia i składając kolejne wnioski o przywrócenie terminów do ich wniesienia, sama przedłuża postępowanie. Konieczność orzekania o dopuszczalności pism procesowych oraz wyjaśnienie okoliczności uzasadniających przywrócenie terminu z natury rzeczy przedłuża postępowanie sądowe. Nie można stwierdzić naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, w sytuacji gdy skarżący, mimo merytorycznego rozstrzygnięcia sporu, składa w sprawie kolejne wnioski oraz skargi – w większości przypadków spóźnione lub niedopuszczalne.”[5]
Skargę na przewlekłość postępowania można wnieść w każdym czasie, w toku procesu. Funkcją skargi jest kontrola sprawności postępowania, dlatego nie można jej złożyć po prawomocnym zakończeniu postępowania.[6] Słusznym jest pogląd Sądu Apelacyjnego w Krakowie, wyrażony w postanowieniu z dnia 22 listopada 2007r., w którym sąd orzekł, że: „skoro celem skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez zbędnej zwłoki jest przeciwdziałanie przewlekłości w czasie trwania postępowania, to po zakończeniu już nie „trwa” ono, zatem skarga nie może przeciwdziałać owej przewlekłości, a to oznacza bezprzedmiotowość postępowania wywołanego jej wniesieniem.”[7]
Początek biegu terminu dla obliczania przewlekłości postępowania sądowego stanowić będzie moment wszczęcia tegoż postępowania w danej instancji, na skutek wniesienia pozwu do sądu, wniesienia aktu oskarżenia, skargi czy innego pisma inicjującego postępowanie, aż do momentu wydania orzeczenia kończącego postępowanie w danej instancji. Jeżeli natomiast chodzi o postępowanie zainicjowane środkiem odwoławczym, wówczas dla początku biegu terminu ważny będzie moment wniesienia apelacji lub innego środka odwoławczego, koniec będzie wyznaczony poprzez wydanie orzeczenia kończącego postępowanie.
Ustawa przewiduje krąg podmiotów uprawnionych do występowania ze skargą. W sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz w sprawach o wykroczenia uprawnionym do wniesienia skargi będzie strona. Inny krąg podmiotów ustawodawca przewidział dla skarżących w ramach toczącego się postępowania karnego, tutaj uprawniona będzie strona oraz pokrzywdzony, nawet jeśli nie jest stroną. W postępowaniu cywilnym uprawniona będzie strona, interwenient uboczny i uczestnik postępowania, a w postępowaniu sądowo-administracyjnym – skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony. Jeżeli natomiast chodzi o postępowanie egzekucyjne oraz w inne postępowanie dotyczące wykonania orzeczenia sądowego, uprawniona będzie strona oraz inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu.
Skargę można sporządzić samodzielnie, jednakże w przypadku kierowania skargi do Sądu Najwyższego skarga musi zostać sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego.
Przy wniesieniu skargi pamiętać należy, iż podlega ona stałej opłacie w kwocie 100 zł, jeżeli natomiast skargę wniosło kilka osób, wówczas każda z nich uiszcza opłatę oddzielnie.
W przypadku uznania skargi za zasadną, sąd uwzględnia ją i stwierdza, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania, a stwierdzenie to następuje w formie postanowienia. Sąd, na wyraźne żądanie skarżącego (nie z urzędu), może przyznać mu od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika – od komornika, sumę pieniężną w wysokości od 2.000 złotych do 20.000 złotych.
Zasądzenie sumy pieniężnej w tych granicach nie wyklucza możliwości dochodzenia w odrębnym postępowaniu cywilnym naprawienia szkody, zaistniałej na skutek przewlekłości, z zastrzeżeniem, że warunkiem koniecznym do wystąpienia na drogę postępowania cywilnego, jest uprzednie uwzględnienie skargi na przewlekłość postępowania.[8]
Strona postępowania, której skarga została co prawda uwzględniona, ale zdaniem skarżącego poniesiona szkoda jest większa, może na drodze odrębnego postępowania dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości postępowania. Podstawą prawną takiego roszczenia jest art. 4171 § 3 KC, który stanowi, że: „jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.” Aby wystąpić z takim roszczeniem koniecznym jest wcześniejsze uzyskanie postanowienia uwzględniającego skargę na przewlekłość postępowania, które będzie wiążące dla sądu w postępowaniu o odszkodowanie. W tym przypadku ustawodawca nie wprowadził ram kwotowych, w jakich sąd może zasądzić odszkodowanie.[9]
Ponadto, pamiętać należy, że sąd przy rozpoznaniu skargi na przewlekłość postępowania, nie jest uprawniony do merytorycznej oceny rozstrzygnięć wydanych w sprawie przez sąd.[10] Dlatego też strona posługując się tym instrumentem nie wzruszy wydanych w sprawie orzeczeń.
[1] B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2012
[2] P. Górecki, Komentarz do ustawy o skardze na naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.
[3] M. Laskowski, Skarga na przewlekłość postępowania przygotowawczego (pierwsze refleksje), Przegląd sądowy 2009
[4] Postanowienie SA w Krakowie z dnia 22 marca 2007r., II S 1/07, KZS 2007, z.3, poz. 42.
[5] Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 stycznia 2005r., FPP 4/04, niepubl.
[6] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 26 października 2005r., II S 20/05, KZS 2005, z. 12, poz. 38.
[7] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 listopada 2007r., II S 6/07, KZS 2007, z.12, poz.65, Prokuratura i Prawo 2008, nr 6, wykł.
[8] por. J. Kremis, [w:] E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2008, s. 734 i n.; Z. Banaszczyk, Odpowiedzialność za szkodę, s. 15 i n.; E. Bagińska, Odpowiedzialność odszkodowawcza za wykonywanie władzy publicznej, Warszawa 2006, s. 373; M. Krakowiak, Skarga o stwierdzenie przewlekłości, s. 32; M. Zbrojewska, Skarga na przewlekłość, s. 21 i n.
[9] J. Skorupka (red.), Skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Komentarz. Warszawa 2010
[10] por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2005r., III SPP 142/05, OSNP 2006, nr 9-10, poz.167.