AP wypowiada wojnę serwisom korzystającym z jej materiałów – prawo cytatu
Jak donosi dziś serwis gazeta.pl („Wydawcy Walczą o Internet”) Associated Press wypowiedziała wojnę internetowym serwisom korzystającym z jej materiałów. Vadim Makarenko w artykule „Wydawcy Walczą o Internet” przytacza słowa Dean’a Singleton’a szefa AP: „Nie możemy dłużej bezczynnie przyglądać się temu, jak inni wykorzystują naszą pracę pod pretekstem naciąganych teorii prawnych. Jesteśmy wściekli jak cholera – powiedział Dean Singleton, szef AP, podczas walnego zgromadzenia. Agencja stworzy specjalne oprogramowanie wyszukujące w internecie serwisy, które zamieszczają produkowane przez nią informacje. Następnie prawnicy będą analizować, czy są one wykorzystywane zgodnie z prawem. Oświadczenie szefa AP padło w przededniu wystąpienia Erica Schmidta, prezesa Google’a, na dorocznej konferencji Amerykańskiego Stowarzyszenia Wydawców Prasy (NAA).” Tyle w Stanach, a poniżej o tym, jak polskie prawo reguluje prawo do cytowania w serwisach internetowych treści pochodzących z innych źródeł. Cytowanie cudzych utworów (tekstów) w serwisie internetowym jest możliwe bez zgody ich twórcy. Jednakże należy wyróżnić co najmniej dwa przypadki takiego cytowania. W pierwszym z omówionych poniżej przypadków twórcy cytowanego utworu nie będzie przysługiwało wynagrodzenie, w drugim istnieje konieczność wypłacenia wynagrodzenia twórcy lub przekazania określonej kwoty organizacji zbiorowego zarządzania prawami twórców.
I
Można cytować utwory osób trzecich bez uzyskania ich zgody oraz bez wypłaty wynagrodzenia na rzecz twórcy po spełnieniu warunków, które wynikają z art. 29 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.).
Warunki te są następujące:
utwór, w którym zamieszcza się cytowany fragment musi stanowić samoistną całość;
wolno cytować tylko drobne fragmenty a w całości jedynie drobne utwory;
publikowanie fragmentów musi znajdować uzasadnienie w wyjaśnieniach, analizie krytycznej, nauczaniu lub prawach gatunku twórczości.
Utwór stanowiący samoistną całość oznacza taki utwór, który stanowi jako taki przedmiot prawa autorskiego, czyli jest przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze. W tym miejscu warto przytoczyć wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.11.2004 r., sygn. akt I CK 232/04 (OSNC 2005/11/195). Zgodnie z tym orzeczeniem: „Przytoczenie cudzego utworu nawet w całości jest dozwolone, jeżeli następuje w celu określonym w art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.), przy czym przytaczany utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu twórczości własnej, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne dzieło”. Zgodnie z ww. przepisem zacytowanie fragmentu cudzego utworu musi znajdować uzasadnienie. Można więc cytować cudzy utwór w celu wyjaśnienia stawianej w utworze autorskim tezy (np. praca dyplomowa), w celu poddania cudzego utworu analizie krytycznej (np. felieton polemiczny) a także w celach dydaktycznych (np. konspekt zajęć dydaktycznych) lub w związku z charakterystyką utworu (np. tworzenie zbioru aforyzmów). W tym kontekście umieszczanie w serwisie internetowym całych artykułów, do których prawa autorskie przysługują osobom trzecim, bez uiszczenia na rzecz twórcy stosownego wynagrodzenia stoi w sprzeczności z normami prawnymi wypływającymi z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Nic natomiast nie stoi na przeszkodzie by cytować fragmenty publikacji z zachowaniem ww. warunków. Ponadto zawsze należy oznaczyć cytowany fragment w wyraźny sposób: umieszczając go w cudzysłowie lub zapisując charakterystyczną czcionką oraz podać źródło z którego pochodzi cytowany fragment wraz z oznaczeniem jego autora (porównaj art. 34 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
Cytowanie większych fragmentów utworów bez zapłaty wynagrodzenia twórcy, czy też nieoznaczenie w prawidłowy sposób cytowanego fragmentu, a także cytowanie utworów bez własnego wkładu twórczego oznacza naruszenie praw twórcy (majątkowych a także, w przypadku nieoznaczenia twórcy, osobistych) skutkujących możliwością wystąpienia przez twórcę przeciwko naruszającemu prawa autorskie z szeregiem roszczeń, nie wyłączając roszczeń odszkodowawczych. Przy czym zaznaczyć należy, iż takie same prawa jak twórcy, w zakresie majątkowych praw autorskich, przysługują osobie, która od twórcy majątkowe prawa autorskie nabyła.
II
Dozwolone jest również rozpowszechnianie (w tym umieszczanie na stronie internetowej) utworów już rozpowszechnionych, bez zgody twórcy, w całości i bez zapłaty wynagrodzenia, pod warunkiem, że utwór stanowi sprawozdanie z aktualnych wydarzeń (art. 25 ust. 1, pkt 1 lit a w zw. art. 25 ust. 2 acontrario). Za utwór rozpowszechniony należy uznać taki utwór, który „za zezwoleniem twórcy został w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie” (porównaj art. 6 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Należy w tym miejscu wskazać, że w opinii Elżbiety Traple, którą to opinię w pełni podzielam, „Pojęcie „aktualności” […] należy interpretować przez pryzmat szybkości obiegu informacji oraz rodzaju rozpowszechnionego materiału. Aktualne są artykuły o przedmiocie, który w danej chwili budzi zainteresowanie publiczne” . Ponadto dozwolone jest na warunkach ww. sporządzanie krótkich wyciągów ze sprawozdań o aktualnych wydarzeniach, przeglądów publikacji i utworów rozpowszechnionych, mów wygłoszonych na publicznych zebraniach i rozprawach, krótkich streszczeń rozpowszechnionych utworów.
III
Ponadto dozwolone jest również rozpowszechnianie utworów w całości, bez zgody ich twórcy, jednak za zapłatą wynagrodzenia twórcy w przypadku gdy: utwory te zostały już rozpowszechnione i stanowią „aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione” (art. 25 ust. 1 pkt 1 lit b upapp) lub „stanowią aktualne wypowiedzi lub fotografie reporterskie” (art. 25 ust. 1 pkt 1 lit c upapp). Wypłata wynagrodzenia może nastąpić bądź na podstawie umowy z twórcą bądź za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Rozpowszechniający nie musi więc ustalać i poszukiwać twórcy, wystarczy, że dokona zapłaty za pośrednictwem ww. organizacji.
IV
Rozpowszechnianie, w tym również udostępnianie utworów w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w dowolnym miejscu i czasie (umieszczanie utworów w Internecie), poza przypadkami opisanymi powyżej, jest, bez zgody twórcy, lub posiadacza praw autorskich i zapłaty wynagrodzenia (jeżeli twórca lub posiadacz praw nie zrzekł się wynagrodzenia) niemożliwe, bowiem naruszałoby majątkowe prawa autorskie twórcy lub podmiotu, na rzecz którego prawa te zostały przeniesione.
V
Ponadto należy pamiętać, iż zgodnie z art. 4 pkt 4 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych za przedmiot prawa autorskiego nie są uważane „proste informacje prasowe”. Prostą informacją prasową. Jak piszą Janusz Barta i Ryszard Markiewicz są przykładowo „informacje o wypadkach (kroniki wypadków), notowania giełdowe i walutowe, programy radiowe, telewizyjne, kinowe lub teatralne, komunikaty i prognozy pogody, proste ogłoszenia i wiadomości, sondażowe wypowiedzi czytelników, słuchaczy lub widzów”. Tego typu teksty cudzego autorstwa można więc umieszczać w serwisie internetowym bez narażenia się na odpowiedzialność z tytułu naruszenia praw autorskich
VI
Reasumując: dozwolone jest bez zgody twórcy i zapłaty wynagrodzenia zamieszczanie fragmentów tekstów a także chociażby grafik czy fragmentów zapisów video itp. w serwisie internetowym z zastrzeżeniem, że zamieszczenie takiego tekstu, grafiki itd. służyć będzie krytycznej analizie utworu lub innym, wskazanym w pkt. I celom i tak zamieszczony fragment utworu stanowił będzie jedynie fragment utworu autorskiego. Dozwolone jest ponadto publikowanie całych utworów na warunkach wskazanych w pkt II i III. Pozostałe przypadki umieszczania utworów osób trzecich w serwisie internetowym wymagają zarówno zgody twórcy jak i zapłaty odpowiedniego wynagrodzenia na rzecz twórcy, chyba że twórca zrzekł się prawa do wynagrodzenia. Jednocześnie zwracam uwagę, że utwory (zdjęcia, grafika, teksty, nagrania audio) są nierzadko publikowane w sieci na licencjach, których analiza może prowadzić do konkluzji, że dany utwór może zostać wykorzystany przez osoby trzecie za darmo także w celach komercyjnych [niektóre licencje creative commons (cc), GNU FDL].
VII
Naruszenie praw osoby trzeciej poprzez niezgodne z prawem wykorzystanie utworów do których prawa wykorzystującemu nie przysługują, rodzi odpowiedzialność po stronie osoby, która dopuściła się naruszenia. Zgodnie z art. 79 ust. 1 ustawy „uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa: zaniechania naruszania; usunięcia skutków naruszenia; naprawienia wyrządzonej szkody: na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu; wydania uzyskanych korzyści”. Ponadto art. 115-123 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych regulują odpowiedzialność karną za naruszenie praw autorskich. Przepisy te w wielu przypadkach przewidują karę pozbawiania wolności do lat 3 a w skrajnych przypadkach do lat 5.
© by blaszyk-jarosinski.pl