Zmiany w regulacjach dotyczących aktów stanu cywilnego już od 1 marca 2015r.
Jedną z ustaw, które należało dostosować do współczesnych realiów była ustawa z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego. Ustawodawca zauważył, że przepisy tej ustawy, pomimo częściowej nowelizacji, nie spełniają już swoich zadań, a przy zastosowaniu upowszechniających się procesów informatyzacji, można uprościć procedurę uzyskiwania odpisów z akt stanu cywilnego na skutek wprowadzenia Systemu Rejestrów Państwowych. Początkowo postulowano, żeby system rozpoczął funkcjonowanie z pierwszym dniem 2015r., jednakże Ministerstwo Spraw Wewnętrznych jeszcze w starym roku podjęło decyzję o przesunięciu terminu wejścia w życie trzech ustaw wprowadzających System Rejestrów Państwowych (tj. centralne skomunikowane wzajemnie rejestry – Rejestr Dowodów Osobistych, rejestr PESEL, rejestr stanu cywilnego) i na skutek tej decyzji nowe przepisy będą stosowane od 1 marca 2015r.[1]
Jak powyżej wskazano, największa rewolucja czeka urzędy stanu cywilnego. W pierwszej kolejności zwrócić uwagę trzeba na powołanie nowego systemu informatycznego, zwanego Systemem Rejestrów Państwowych, do którego kierownicy urzędów stanu cywilnego będą wprowadzali dane dotyczące urodzeń, małżeństw i zgonów. Rodzaje danych zostały szczegółowo dookreślone w nowej ustawie. Nowoczesny system ma ułatwić przechowywanie danych, usprawnić pozyskiwanie odpisów z akt stanu cywilnego i ma się automatycznie aktualizować z danymi dotychczas rejestrowanymi w Rejestrze Dowodów Osobistych i rejestrze PESEL. Nowością będzie możliwość ubiegania się o odpis bądź zaświadczenie w dowolnie wybranym urzędzie stanu cywilnego na terenie całej Polski, bez względu na to, gdzie przechowywany jest dany akt w formie papierowej. Dotychczas miejsce składowania aktu było jedynym miejscem, w którym można było uzyskać odpis bądź zaświadczenie, co znacznie utrudniało i wydłużało na pozór proste procedury. Od 1 marca 2015r. wszystkie nowe akty stanu cywilnego mają być rejestrowane w nowym systemie i mają być wydawane za jego pośrednictwem na nowych zasadach. Dotychczas wydane akty mają być stopniowo przetwarzane na dane cyfrowe, okres przejściowy ma wynosić 6 miesięcy, licząc od 1 marca 2015r.
Dotychczas obowiązująca ustawa – Prawo o aktach stanu cywilnego z 1986 r., nie dawała również zbyt wielu możliwości narzeczonym, chcącym zawrzeć związek poza urzędem stanu cywilnego, bowiem ustawodawca wymagał, by pojawiła się „uzasadniona przyczyna”, której zaistnienie umożliwiało kierownikowi stanu cywilnego przyjęcie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński poza lokalem urzędu stanu cywilnego. Porównanie liczby związków małżeńskich zawieranych w murach urzędów z liczbą związków małżeńskich zawieranych poza urzędem, jednoznacznie wskazuje na duże zainteresowanie tą drugą możliwością. Powyższe miało wpływ na uregulowanie dotychczasowej luki prawnej. Po 1 marca 2015r. nupturienci, bez konieczności podawania „uzasadnionej przyczyny” będą mogli zawrzeć związek małżeński poza urzędem stanu cywilnego, o ile złożą stosowny wniosek. Ponadto, ustawodawca formułuje pewne warunki, których spełnienie umożliwi zawarcie związku małżeńskiego poza urzędem stanu cywilnego. Zgodnie z treścią art. 85 pkt. 5 nowej ustawy: „na wniosek osoby zamierzającej zawrzeć małżeństwo kierownik urzędu stanu cywilnego przyjmuje oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński poza urzędem stanu cywilnego w okręgu rejestracji stanu cywilnego, w którym jest on właściwy, jeżeli wskazane we wniosku miejsce zawarcia małżeństwa zapewnia zachowanie uroczystej formy jego zawarcia oraz bezpieczeństwo osób obecnych przy składaniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński.” Jeżeli wskazane we wniosku miejsce zawarcia małżeństwa nie spełnia wymogów wskazanych powyżej, kierownik urzędu stanu cywilnego pisemnie odmówi przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński we wskazanym miejscu.
Zgodnie zaś z punktem 8 tegoż przepisu, w sytuacji, w której przyjęcie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński nastąpi na wniosek poza urzędem stanu cywilnego pobierana będzie opłata dodatkowa, która stanowić będzie dochód gminy (tak stanowi art. 85 pkt. 9 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego). Kwestię wysokości opłaty dodatkowej regulować będzie punkt 11 art. 85 nowej ustawy, zgodnie z którym kompetencję do ustalenia wysokości opłaty dodatkowej posiadać będzie Minister właściwy do spraw wewnętrznych. Opłata dodatkowa będzie opłatą stałą. Na mocy art. 85 pkt 11: „Minister właściwy do spraw wewnętrznych określi, w drodze rozporządzenia, wysokość opłaty dodatkowej za przyjęcie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński poza urzędem stanu cywilnego, w którym jest właściwy kierownik tego urzędu, uwzględniając zryczałtowane koszty udziału kierownika urzędu stanu cywilnego w przyjmowaniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński poza urzędem stanu cywilnego oraz mając na uwadze, że opłata ta nie może przekroczyć 50% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440, z późn. zm.).” Zgodnie z komunikatem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 12 listopada 2014 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w trzecim kwartale 2014 r. (M.P. z dnia 17 listopada 2014 r.), który stanowi: „na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440, z późn. zm.) ogłasza się, że przeciętne wynagrodzenie w trzecim kwartale 2014 r. wyniosło 3781,14 zł. [2] Zgodnie z projektem rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie określenia wysokości opłaty dodatkowej za przyjęcie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński poza urzędem stanu cywilnego, w którym jest właściwy kierownik tego urzędu zgodnie z wersją z dnia 21 października 2014r. opłata dodatkowa ma wynosić 1000 zł.[3] Projekt rozporządzenia nie jest podpisany przez ministra.
Istotne zmiany dotyczyć będą również kwestii składania oświadczenia o wyborze imienia lub imion dla dziecka, w tym przypadku zgodnie z nową ustawą możliwym ma być wybór imienia lub imion obcych, niezależnie od obywatelstwa i narodowości rodziców dziecka. Artykuł 59 nowej ustawy uprawnia osobę zgłaszającą urodzenie dziecka do złożenia oświadczenia o wyborze nie więcej niż dwóch imion dla dziecka, nie mogą być to jednak imiona w formie zdrobniałej oraz nie mogą mieć charakteru ośmieszającego lub nieprzyzwoitego. Jak uprzednio wskazywano, zgodnie z art. 59 pkt. 3 ustawy o aktach stanu cywilnego z 2014r. niezależnie od obywatelstwa i narodowości rodziców dziecka wybrane imię lub imiona mogą być imionami obcymi. Powyższa regulacja pozwoli ukrócić proceder spolszczania obcobrzmiących imion, na skutek czego w ostatnich latach w obrocie pojawiły się polskie odpowiedniki zagranicznych imion, tworzone jako „fonetyczna kalka”. Nowością będzie możliwość wybrania imienia, które nie wskazuje na płeć dziecka, ale w powszechnym znaczeniu jest przypisane do danej płci. Jeżeli zgłaszający nie zastosują się do powyższych reguł kierownik urzędu stanu cywilnego będzie odmawiał przyjęcia oświadczenia o wyborze imienia lub imion dziecka i wybierze dziecku imię z urzędu. Nastąpi to w formie decyzji administracyjnej podlegającej natychmiastowemu wykonaniu, z adnotacją zamieszczoną w akcie urodzenia o wyborze imienia z urzędu.
Opisane powyżej zmiany należy ocenić bardzo dobrze. Biorąc pod uwagę orzecznictwo sądów administracyjnych z ostatnich lat, można zauważyć pewną prawidłowość przejawiającą się w tym, że nowe przepisy regulują kwestie dotychczas nieuregulowane jak ma to miejsce w przypadku zawierania związków małżeńskich poza urzędem, czy modyfikację dotychczasowej regulacji w zakresie dopuszczalności nadawania obcobrzmiących imion bez konieczności modyfikacji tych imion przy zastosowaniu reguł fonetycznych. Największym jednak osiągnięciem będzie informatyzacja aktów stanu cywilnego oraz dostępność odpisów z akt w dowolnie wybranym urzędzie bez względu na to, w jakim urzędzie jest zdeponowany akt papierowy. Samo funkcjonowanie tego systemu będzie można dopiero ocenić po pełnym zinformatyzowaniu bazy poprzez włączenie do niej dotychczas wydawanych aktów. Proces ten ma się odbywać stopniowo.
[1] https://www.msw.gov.pl/pl/aktualnosci/12687,Zmiany-w-ustawie-Prawo-o-aktach-stanu-cywilnego-od-1-marca-2015-r.html
[2] http://stat.gov.pl/sygnalne/komunikaty-i-obwieszczenia/lista-komunikatow-i-obwieszczen/komunikat-w-sprawie-przecietnego-wynagrodzenia-w-trzecim-kwartale-2014-r-,271,4.html
[3] http://bip.msw.gov.pl/bip/projekty-aktow-prawnyc/2014/23237,Projekt-rozporzadzenia-Ministra-Spraw-Wewnetrznych-w-sprawie-okreslenia-wysokosc.html