Regulacje ogólne dotyczące dopuszczalności ograniczenia prokurenta w reprezentowaniu spółki z o. o.
Prokura jest pełnomocnictwem szczególnego rodzaju – jest umocowaniem do działania w imieniu i na rzecz przedsiębiorcy, obejmuje ona występowanie we wszelkich stosunkach prawnych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, polegające na ujawnianiu woli przedsiębiorcy na zewnątrz. Czynność prawna dokonana przez prokurenta w granicach jego umocowania wywiera bezpośrednio skutki w sferze prawnej przedsiębiorcy, w stosunkach zewnętrznych między przedsiębiorcą, a osobami trzecimi.
Zgodnie z art. 1091 § 2 Kodeksu cywilnego, przedsiębiorca nie może ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przepis art. 1091 § 2 ma charakter bezwzględnie obowiązujący – przedsiębiorca nie może wyłączyć jego obowiązywania. Jakiekolwiek ograniczenie zakresu umocowania prokurenta nie wywiera skutku wobec osób trzecich, a więc w sferze zewnętrznej przedsiębiorcy.
Jedyne dopuszczalne wyjątki dotyczące ograniczenia prokury w sferze zewnętrznej wynikają z przepisów szczególnych Kodeksu cywilnego regulujących zakres prokury. Dopuszczalne ograniczenia prokury są następujące:
– w przypadku zbycia przedsiębiorstwa, dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości wymagane jest pełnomocnictwo do poszczególnej czynności;
– w sytuacji ustanowienia prokury łącznej, która to może być udzielona kilku osobom oddzielnie lub łącznie, w tym drugim przypadku prokurenci muszą współdziałać ze sobą (choć i wówczas zgodnie z art. 1094 § 2 k.c. kierowane do przedsiębiorcy oświadczenia lub doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednej z osób, którym udzielono prokury łącznie);
– w sytuacji ustanowienia prokury oddziałowej, którą można ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa;
– zakaz przenoszenia prokury, który wyłącza uprawnienie prokurenta do udzielenia prokury substytucyjnej (prokurent może ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności).
Ograniczenie prokury jest jednak dopuszczalne na płaszczyźnie stosunku wewnętrznego łączącego przedsiębiorcę z prokurentem. W umowie o pracę, o świadczenie usług, zlecenia lub w ramach innego stosunku prawnego łączącego przedsiębiorcę z prokurentem, można w szczególności zobowiązać prokurenta do niedokonywania określonych czynności albo do dokonywania wyłącznie wskazanych czynności lub do dokonywania czynności jedynie w granicach ustalonej wartości. Ograniczenia, o których mowa, są jednak wiążące tylko w stosunku wewnętrznym. Przekroczenie przez prokurenta umownych ograniczeń może stanowić powód do rozwiązania tej umowy lub rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą kontraktową.
Niezależnie od powyższego, art. 205 § 1 Kodeksu spółek handlowych (dalej k.s.h.) stanowi, iż jeżeli umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem.
Ponadto, art. 205 § 3 k.s.h. stanowi, iż ww. przepisy nie wyłączają ustanowienia prokury jednoosobowej lub łącznej i nie ograniczają praw prokurentów wynikających z przepisów o prokurze.
Wobec powyższego, na płaszczyźnie przepisów k.s.h. to członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością zostają ograniczeni w reprezentowaniu spółki (o ile umowa spółki nie stanowi inaczej) w ten sposób, iż zostają „zmuszeni” do współdziałania z prokurentem.
Jeżeli umowa spółki sp. z o. o. zawiera ustawowy zakres reprezentacji lub w żaden sposób go nie ogranicza, to wówczas do w przypadku ustanowienia zarządu np. dwuosobowego oraz prokury samoistnej, to zarząd musi respektować reguły reprezentacji łącznej – tzn. członek zarządu nie może działać sam, musi współdziałać z prokurentem. Natomiast prokurent – gdy ma prokurę samoistną – może reprezentować spółkę samodzielnie. Dotyczy to przypadku, gdy jest ustanowiona reprezentacja łączna zarządu (np. dwóch członków zarządu jednocześnie), czy też zarządu z prokurentem (członek zarządu łącznie z prokurentem).
Jedynym dopuszczalnym ograniczeniem reprezentowania przez prokurenta spółki z o. o. są przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące prokury, np. poprzez ustanowienie dwóch prokurentów z prokurą łączną.
Ponadto, na marginesie można wskazać, iż art. 205 § 2 k.s.h. stanowi, iż oświadczenia składane spółce oraz doręczenia pism spółce mogą być dokonywane wobec jednego członka zarządu lub prokurenta. Jest to tzw. reprezentacja bierna, która polega na tym, iż oświadczenia składane spółce oraz doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednego członka zarządu lub prokurenta, nawet gdy obowiązuje zasada reprezentacji łącznej.