Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej wydawany w oparciu o przepisy ustawy Prawo Upadłościowe i Naprawcze
Postępowanie w przedmiocie orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej regulują przepisy art. 373 -377 ustawy Prawo upadłościowe i Naprawcze z dnia 28 lutego 2003 r. Jest to postępowanie wszczynane wyłącznie na wniosek złożony przez uprawnioną osobę. Należy pamiętać, że wykluczona jest możliwość wszczynania tego postępowania z urzędu. Art. 376 p.u.n. określa wprost, kto jest legitymowanym do złożenia takiego wniosku. Do kręgu podmiotów uprawnionych należą: wierzyciel, syndyk, nadzorca sądowy lub zarządca, którzy uczestniczyli w postępowaniu upadłościowym oraz Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a także Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego.
Sprawa o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej rozpatrywana jest
w oparciu o przepisy postępowania nieprocesowego, z takimi tylko wyjątkami, jakie wprost wynikają z regulacji szczególnej. Oznacza to, że poprzez odesłanie z art. 13 § 2 k.p.c.,
w postępowaniu tym znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy o procesie, w tym przepisy regulujące postępowanie dowodowe, nie mają natomiast zastosowania w tym zakresie przepisy ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze. Uczestnikami postępowania w tej sprawie są tylko: osoba, która złożyła wniosek o wszczęcie tego postępowania (wnioskodawca) oraz osoba, która ma być pozbawiona tych praw (uczestnik).
Sąd może orzec względem uczestnika pozbawienie prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu osoby na okres od trzech do dziesięciu lat. Doktryna i orzecznictwo wskazują,
iż zakaz ten nie będzie dotyczył udziału w spółkach kapitałowych. Jak wskazał Sąd Najwyższy posiadanie udziałów w spółce kapitałowej nie jest prowadzeniem działalności gospodarczej (uchwała SN z dnia 23 lutego 2005 r., sygn. akt: III CZP 88/2004). Na podobnej zasadzie należy przyjąć, że zakaz nie będzie dotyczył wspólników handlowych spółek osobowych, którzy nie są uprawnieni do reprezentowania spółki.
Jednakże należy podkreślić, iż Sąd nie jest związany w tej kwestii wnioskiem stron, stąd może orzec stosowny zakaz w innym zakresie przedmiotowym lub czasowym, niż wynikałoby to z treści żądania wnioskodawcy. Art. 373 ust. 1 p.u.n. zakreśla sądowi możliwe maksymalne granice, w których ma orzec o zakazie z uwzględnieniem indywidualnej oceny potrzeby takiego orzeczenia, a nie nakłada obowiązku orzeczenia zakazu w maksymalnym ustawowo wyznaczonym zakresie
w razie stwierdzenia zaistnienia przesłanek uzasadniających orzeczenie zakazu. (wyrok SN z dnia 24.09.2010 r., sygn. akt: IV CSK 92/10).
Prawo upadłościowe i naprawcze przewiduje trzy grupy przesłanek uzasadniających orzeczenie opisywanego zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. Do jego orzeczenia wystarczające jest ziszczenie się którejkolwiek z nich. Przyczyny te podzielić można na
wynikające z:
1). naruszenia obowiązków nałożonych przez prawo upadłościowe – Sąd może orzec zakaz, jeżeli dana osoba ze swojej winy:
– będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości;
– po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg handlowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, do których wydania lub wskazania była zobowiązana z mocy ustawy;
– po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek wchodzący w skład masy upadłości;
– jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie (art. 373 ust. 1 ustawy);
2). wielokrotności ogłoszenia upadłości danej osoby – w oparciu o te przesłanki Sąd może orzec zakaz względem osoby, wobec której:
– już co najmniej raz ogłoszono upadłość, z umorzeniem jej długów po zakończeniu postępowania upadłościowego;
– ogłoszono upadłość nie dawniej niż pięć lat przed ponownym ogłoszeniem upadłości (art. 373 ust. 3 ww. ustawy);
3). doprowadzenia podmiotu do niewypłacalności – Sąd może orzec przedmiotowy zakaz względem osoby fizycznej, jeżeli:
– jej niewypłacalność jest następstwem jego celowego działania lub rażącego niedbalstwa,
– niewypłacalność przedsiębiorcy będącego osobą prawną lub spółką handlową niemającą osobowości prawnej lub pogorszenie jego sytuacji finansowej jest następstwem celowego działania lub rażącego niedbalstwa osób uprawnionych do jego reprezentowania (zob. art. 374 ww. ustawy).
Przy orzekaniu zakazu Sąd bierze pod uwagę stopień winy oraz skutki podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli. Sąd bierze zatem pod rozwagę nie tylko stopień winy, ale także skutki mające wpływ na realizację celu postępowania upadłościowego, którym jest zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu.
Samo tylko stwierdzenie winy w działaniu upadłego nie ma przesądzającego znaczenia dla orzeczenia wnioskowanego zakazu. Zasadnicze znaczenie ma zatem nie sam fakt „doprowadzenia do upadłości”, ale związek przyczynowy pomiędzy uchybieniami wymienionymi w art. 373 ust. 1 pkt 1-4 p.u.n., a obniżeniem wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiarem pokrzywdzenia wierzycieli. Zarówno bowiem stopień winy jak i skutki podejmowanych działań mają wpływ nie tylko na zakres pozbawienia praw, lecz mogą również oddziaływać na decyzję sądu o oddaleniu wniosku w konkretnej sytuacji, ponieważ orzeczenie zakazu ma charakter fakultatywny.
Sąd może wydać postanowienie w sprawie dopiero po przeprowadzeniu rozprawy, w toku której przeprowadzane są dowody zawnioskowane przez strony. Wyklucza to możliwość rozpoznania tych spraw na posiedzeniu niejawnym. Naruszenie postanowień art. 376 ust. 2 prowadziłoby do nieważności postępowania opartego na pozbawieniu uczestnika możliwości obrony jego praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).
Sądem właściwym w przedmiocie orzekania o zakazie prowadzenia działalności gospodarczej jest Sąd właściwy do rozpoznania sprawy o ogłoszenie upadłości podmiotu.
Nie orzeka się zakazu, o którym mowa w art. 373, jeżeli postępowanie w tej sprawie nie zostało wszczęte w terminie roku od dnia umorzenia lub zakończenia postępowania upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a gdy wniosek o ogłoszenie upadłości nie był złożony, w terminie trzech lat od dnia, w którym dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć.
Na zakończenie należy wskazać, iż od postanowienia sądu I instancji przysługuje apelacja, natomiast od postanowienia wydanego przez sąd II instancji możliwe jest złożenie skargi kasacyjnej.
Złożenie wniosku o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej stanowi niewątpliwie bardzo dolegliwy środek w stosunku do nierzetelnych osób funkcjonujących
w obrocie gospodarczym. Z jednej strony pozwala na wyeliminowanie z rynku nieuczciwych kontrahentów, którzy pomimo złej kondycji finansowej, zaciągają nowe zobowiązania. Natomiast z drugiej strony może stanowić skuteczny środek egzekucyjny, mobilizujący dłużników
do efektywniejszego spłacania zadłużenia względem wierzycieli, nawet w przypadku prowadzonej już przez komorników bezskutecznej egzekucji.