Dowód z nagrania bez zgody jednego z uczestników rozmowy, czyli dowód uzyskany za pomocą przestępstwa w postępowaniu cywilnym
Zgodnie z art. 45 Konstytucji „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd„. Nieodłączną częścią tego prawa jest możliwość powoływania przez strony dowodów. Kodeks postępowania cywilnego dopuszcza przeprowadzenie dowodów m.in. z dokumentów zawierających zapis obrazu lub dźwięku. Rozwój technologiczny wpływa jednak nieodzownie na rodzaj i jakość dowodów zawierających zapis obrazu lub dźwięku (lub obrazu i dźwięku). Co raz częściej też, z uwagi na dostępność technologii zdarzają się sytuacje, w której klient, nagrywa przebieg rozmowy ze swoim rozmówcą, bez jego zgody, w celu późniejszego wykorzystania nagrania w Sądzie w sprawie, w której rozmówca ma być przeciwnikiem.
Pojawia się zatem pytanie czy pozyskane nagranie bez zgody rozmówcy może zostać wykorzystane w Sądzie jako dowód? Czy pozyskanie nagrania bez zgody rozmówcy jest przestępstwem?
Przepis art. 47 i 49 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 8 Konwencji o prawach człowieka, zapewnia każdemu ochronę prawną i poszanowanie życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym, jak również wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się.
Pozyskanie zatem jakichkolwiek dowodów z naruszeniem wskazanych wyżej dóbr osobistych uznać należałoby za uzyskanie ich w sposób sprzeczny z prawem. Za dowody niedopuszczalne – zwane w judykaturze „owocami zatrutego drzewa” – uznaje się także dowody uzyskane w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego oraz powszechnie akceptowanymi normami etycznymi, jak również dowody uzyskane za pomocą urządzeń podsłuchowych, wizualnych czy innych urządzeń lub oprogramowań służących pozyskiwaniu informacji oraz dowody pozyskane w wyniku kradzieży, włamania czy naruszenia miru domowego.[1]
Nagrania z przebiegu rozmów bez zgody rozmówcy stanowią zatem dowody pozyskane za pomocą przestępstwa.
Kodeks postępowania cywilnego milczy w dopuszczalności dowodów pozyskanych z naruszeniem prawa. Jednakże judykatura niejednokrotnie zajęła w tej sprawie stanowisko. Brak jednomyślności co do omawianej kwestii wypracował 3 różne stanowiska:
– restrykcyjne – całkowicie zabraniające wykorzystania dowodów uzyskanych w drodze przestępstwa w postępowaniu cywilnym;
– liberalne – umożliwiające wykorzystanie tego typu dowodów bez żadnych ograniczeń;
– pośrednie – dopuszczające wykorzystanie tego rodzaju dowodów w określonych przypadkach.
Sąd Najwyższy skłania się jednak ku stanowisku pośredniemu i stanął na stanowisku, że brak zgody osoby nagrywanej na wykorzystanie nagrania w celach dowodowych wymaga przeprowadzenia oceny, czy dowód – ze względu na swoją treść i sposób uzyskania – nie narusza konstytucyjnie gwarantowanego (art. 47 Konstytucji) prawa do prywatności osoby nagranej, a jeżeli tak, to czy naruszenie tego prawa może znaleźć uzasadnienie w potrzebie zapewnienia innej osobie prawa do sprawiedliwego procesu (art. 45 Konstytucji).[2]
Dotychczasowe orzecznictwo wypracowało pewne regulacje, które pozwalają ocenić w jakich sytuacjach możliwe jest dopuszczenie dowodu pochodzącego z przestępstwa.
I tak na przykład zgodnie ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku „osobie, która sama – będąc uczestnikiem rozmowy – nagrywa wypowiedzi uczestniczących w tym zdarzeniu osób, nie można postawić zarzutu, że jej działanie jest sprzeczne z prawem, a co najwyżej dobrymi obyczajami” oraz że „dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu z nagrań dokonanych osobiście przez osoby występujące w charakterze stron, które będąc uczestnikami rozmowy nie naruszają przepisów chroniących tajemnicę komunikowania (art. 49 Konstytucji). W przypadku naruszenia innych praw o charakterze bezwzględnym (dóbr osobistych, prawa do prywatności), brak bezprawności wynika z realizacji prawa do sądu (art. 45 Konstytucji)”.[3]
W orzecznictwie wskazuje się także, że „jeżeli jedna ze stron przedstawia dowód z potajemnego nagrania rozmowy jako dowód na niekorzyść strony przeciwnej, to wówczas powinny być – przy pomocy innych środków dowodowych, zwłaszcza dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron, bardzo starannie i wnikliwie wyjaśnione przyczyny i okoliczności, w jakich nagranie zostało dokonane”.[4]
Mając na względzie powyższe, mimo rozbieżnych stanowisk zarówno w judykaturze i orzecznictwie, zasadne wydaje się dopuszczenie dowodów pozyskanych w sposób przestępczy, jeśli strona działała w obronie swojego usprawiedliwionego interesu, a jego wartość jest wyższa dobra, które zostały naruszone m.in. ochrona prywatności i tajemnica komunikowania się.
[1] Czasopismo „Monitor Prawniczy” nr 21/2018 „Dowody pozyskane z naruszeniem prawa i zasad współżycia społecznego w orzecznictwie sądów cywilnych”, Anna Wilk.
[2] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2016 roku w sprawie o sygnaturze II CSK 478/15.
[3] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 grudnia 2012 roku w sprawie o sygnaturze I ACa 504/11.
[4] Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 9 października 2014 roku w sprawie o sygnaturze I ACa 432/14.