Prawo cytatu w Internecie

Korzystanie z cudzej twórczości, co do zasady, zawsze wymaga zgody twórcy. Jednakże w celu upowszechnienia dostępu do dóbr kultury, systemy międzynarodowego prawa autorskiego, w tym również przepisy polskiej ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.), dopuszczają stosowanie tzw. dozwolonego użytku publicznego – czyli prawa cytatu, ograniczając w ten sposób wyłączne prawo autorskie. Prawo cytatu to prawo do przytoczenia we własnym utworze fragmentu cudzego utworu.

„Cytat, jako jedna z postaci dozwolonego użytku publicznego, może być wykorzystywany w każdym rodzaju twórczości tj. […] w utworze będącym stroną internetową.”(Elżbieta Traple, Komentarz do art.29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, LEX 2011). Z uwagi na fakt, iż „stosowanie tzw. prawa cytatu nie dotyczy tylko działalności literackiej” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 września 2003 r. VI ACa 23/03) instytucja ta jest stosowana na szeroką skalę również w Internecie.

Warto zwrócić uwagę, kiedy zgodnie z przepisami Ustawy, można skorzystać z prawa dozwolonego użytku publicznego, czyli z prawa cytatu.

Prawo cytatu zostało uregulowane w treści art. 29 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej zwana „Ustawą”). Zgodnie z definicją „wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą krytyczną, nauczaniem, prawami gatunku twórczości.

W pierwszej kolejności, żeby wykorzystywanie cudzego utworu nie naruszało jego praw, wymagane jest, aby cytat umieszczony został w utworach stanowiących samoistną całość tzn. że stworzone (m.in. z danego cytatu) dzieło jest przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze. „Uznanie konkretnego rezultatu pracy danej osoby (osób) za utwór, może nastąpić po stwierdzeniu, iż dzieło zostało samodzielnie stworzone przez jakąś osobę uważającą się za „twórcę”, a ponadto – że cechuje się indywidualnym charakterem. Twórczość wiązana jest na ogół z oryginalnością i oznacza tzw. nowość subiektywną. Dodatkowo wymaga się, aby przejawiała ona pewne cechy szczególne, przesądzające o indywidualnym jej charakterze. Od strony negatywnej dzieło nie może być banalne, typowe, rutynowe, standardowe.” (M. Kępiński i A. Nowicka – glosa do uchwały składu siedmiu sędziów NSA z 12 października 1998 r. – OSP 1999, z. 9, poz. 162). Wobec powyższego, niedopuszczalne jest użycie cytatu w pracach niestanowiących utworów.

Warto wskazać, iż zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2004 r. (I CK 232/04) „przytoczenie cudzego utworu nawet w całości jest dozwolone, jeżeli następuje w celu określonym w art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 ze zm.), przy czym przytaczany utwór musi pozostawać w takiej proporcji do wkładu twórczości własnej, aby nie było wątpliwości co do tego, że powstało własne dzieło.” Należy zatem pamiętać, iż stosowane cytaty powinny mieć funkcję uzupełniającą lub wspierającą całość tworzonego dzieła, które nie może być jedynie „sumą cytatów”.

Następnie należy wskazać, iż zgodnie z art. 34 Ustawy, korzystanie z prawa dozwolonego użytku publicznego może odbywać się jedynie pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła cytatu.

W sytuacji skorzystania z prawa cytatu, na podstawie art. 34 Ustawy, twórcy nie przysługuje prawo do wynagrodzenia.

Ponadto, wykorzystać cudzy utwór można jedynie w sytuacji, gdy został on rozpowszechniony tzn. legalnie i publicznie udostępniony, co jednak nie oznacza, że utwór został oficjalnie wydany. W treści art. 29 ust. 1 Ustawy „wyraźnie dopuszczono wolność cytowania w odniesieniu do utworów rozpowszechnionych a niekoniecznie również opublikowanych”(Elżbieta Traple, Komentarz do art.29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, LEX, 2011). „Umożliwienie dostępu do utworu poprzez powszechną „otwartą” sieć stanowi bowiem rodzaj „udostępnienia publicznego” w rozumieniu polskiego prawa autorskiego”. (Janina Preussner-Zamorska; System Prawa Prywatnego, tom 13, Prawo autorskie; Wydawnictwo C. H. Beck, 2007, str. 425) Nie jest konieczne zatem wydanie utworu np. w formie książkowej (papierowej), a jedynie rozpowszechnienie go np. na platformie youtube.

Wreszcie, dozwolony użytek publiczny może być uzasadniony jedynie tzw. celami cytatu tj. wyjaśnieniem, nauczaniem, analizą krytyczną lub prawami gatunku twórczości.

Wyjaśnianie i nauczanie służy przede wszystkim przekazaniu większej ilości informacji dotyczących stworzonego utworu, powoduje lepsze zrozumienie go przez odbiorców oraz ugruntowuje zaprezentowany pogląd. „Niedozwolonym wykorzystaniem cudzego dzieła, jest brak wewnętrznego, niezbędnego związku między wywodami autora posługującego się cytatem a treścią cytatu. Cel wyjaśniania oznacza, że bez cytatu dzieło byłoby w danym fragmencie niejasne lub co najmniej trudne do zrozumienia dla przeciętnego odbiorcy.” (Elżbieta Traple, Komentarz do art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, LEX 2011). Niedopuszczalne będzie zatem umieszczenie dużej ilości zdjęć danego obiektu wraz z krótkim artykułem opisującym obiekt, celem zaoszczędzenia czasu w opisywaniu wszystkich szczegółów.

Dozwolony użytek publiczny może być uzasadniony również dokonaniem analizy krytycznej danego dzieła. W przypadku realizacji celu cytatu w formie analizy krytycznej dopuszczalne jest przywoływanie nie tylko urywków. W takiej sytuacji możliwe jest zamieszczanie obszernych fragmentów danego utworu. Bez możliwości odwołania się do treści lub formy cudzego dzieła, nie byłoby możliwe uzasadnione i sensowne komentowanie cudzej twórczości. „Cytat z cudzej twórczości, nawet dość obszerny, jest także dopuszczalny w przypadku dokonywania analizy krytycznej. Odbiorca takiej analizy musi bowiem wcześniej zapoznać się dość dokładnie z analizowanym dziełem lub jego fragmentem, żeby zrozumieć jego krytykę.” (Elżbieta Traple, Komentarz do art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, LEX 2011).

Korzystanie z prawa cytatu uzasadnione jest również prawami gatunku twórczości tzn. twórczości nawiązującej w sposób jednoznaczny do cudzego dzieła. Prawa gatunku twórczości muszą być uzasadnione zamierzonym celem twórczym tzn. faktem, iż wykorzystanie danego cytatu jest niezbędne, a bez jego zastosowania nowo tworzony utwór nie mógłby powstać. Wykorzystany cytat zostaje włączony do cudzego utworu i staje się jego integralnym elementem.

Usprawiedliwiony prawami gatunku twórczości jest m.in. cytat służący upiększeniu tekstu, gdyżw przypadku dzieł literackich i artystycznych leży w granicach usprawiedliwionych prawami gatunku, zarówno bowiem dzieło literackie, jak i artystyczne mają wywoływać u odbiorcy określone odczucia estetyczne” (Elżbieta Traple, Komentarz do art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, LEX 2011). Za usprawiedliwiony prawami gatunku  twórczości należy uznać również cytat umieszczony jako przewodnie motto, gdyż „[…}wymowa dzieła zawierającego takie motto powinna być widziana przez odbiorcę przez pryzmat zawartego w nim cytatu[…]”(Elżbieta Traple, Komentarz do art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, LEX 2011) lub cytat w postaci np. zbiorczego zestawienia zdjęć lub obrazów, które osobno tworzy odrębny utwór.

Przykładem cytatu w formie praw gatunku twórczości jest działalność parodystyczna, kabaretowa oraz karykatura polityczna.

Warto również wskazać, iż zgodnie z art. 35 Ustawy, dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy. „W związku z tym rozmiar dozwolonego cytatu nie może być taki, aby dochodziło w gruncie rzeczy do reprodukcji dzieła, z którego cytaty zostały zaczerpnięte. Cytowanie nie może więc prowadzić do uszczuplenia po stronie twórcy możliwości eksploatowania dzieła w normalny sposób„ (Elżbieta Traple, Komentarz do art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, LEX 2011).

Reasumując, określone w art. 29 ust. 1 Ustawy prawo dozwolonego użytku publicznego stanowi wyjątek od wyłącznego prawa autorskiego, gdyż pozwala na wykorzystywanie cudzej twórczości w działalności naukowej, dydaktycznej, publicystycznej oraz artystycznej, znajdującej również odzwierciedlenie w Internecie. Zgodnie z powyższym, twórca kreujący własne dzieło lub utwór w rozumieniu Ustawy, w postaci artykułu lub strony internetowej, może zacytować fragment książki, zdjęcia, obrazu, cudzej wypowiedzi lub innego utworu, tylko pod warunkiem, że spełni wymogi zastosowania prawa cytatu, określone w art. 29 ust. 1 i innych przepisach Ustawy.

Komentarze |0|

Legenda *) Pola oznaczone gwiazdką są wymagane
**) Możesz używać tych znaczników i atrybutów HTML: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>