Organizacje pożytku publicznego, a społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR)
9 września 2015 r. została opublikowana Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz ustawy o fundacjach (Dz.U. z 2015 poz. 1339), która weszła w życie w dniu 9 listopada 2015 r. Zmiany te, jak również dyskusje toczące się wokół wciąż jeszcze stosunkowo nowego w Polsce sektora organizacji pozarządowych (NGO, „trzeci sektor”) są okazją do przyjrzenia się organizacjom pożytku publicznego (OPP) w kontekście ich szczególnego charakteru oraz styku OPP i biznesu.
Szeroko pojęty biznes jest coraz częściej nie tylko darczyńcą w stosunku do NGO, ale znajduje w „trzecim sektorze” parterów do własnych działań społecznych. Uznania i praktycznego wymiaru nabiera bowiem idea społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR, ang. Corporate Social Responsibility), czyli – zgodnie z definicją Normy PN-ISO 26 000 – odpowiedzialność organizacji za wpływ jej decyzji i działań na społeczeństwo i środowisko zapewniania przez przejrzyste i etyczne postępowanie. Wartość własnych działań społecznych firmy powinna być rozpatrywana w perspektywie długofalowej. Obejmuje ona między innymi zbudowanie wizerunku firmy jako odpowiedzialnego i wiarygodnego partnera wśród interesariuszy – na przykład społeczności i władz lokalnych, klientów i kontrahentów, a także wśród własnych pracowników. Społeczna odpowiedzialność może być realizowana przez firmy przy pomocy różnych inicjatyw i narzędzi, zależności od branży, przyjętej strategii, wielkości przedsiębiorstwa itp. Może to być zarówno wsparcie kampanii społecznych, jak i wolontariat pracowniczy. W tym drugim przypadku firma wspiera finansowo i organizacyjnie działalność swoich pracowników w ramach wolontariatu na rzecz organizacji pozarządowych.
We współpracy biznesu i NGO szczególną rolę odgrywają organizacje pożytku publicznego. Zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. (Dz.U. 2014 nr 0 poz. 1118) status OPP może uzyskać organizacja pozarządowa oraz podmiot wymieniony w art. 3 ust. 3 pkt. 1 i 4, który spełnia łącznie wymagania wymienione w art. 20, ust. 1 i 2; ważne są tutaj także warunki wymienione w art. 22 ustawy. Standardy prawne, podwyższone w stosunku do pozostałych organizacji pozarządowych, nadają OOP szczególny charakter kwalifikowanej instytucji, cieszącej się zaufaniem publicznym. Najlepiej wyraża to przywilej otrzymywania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych.
Współpraca z OPP to dla biznesu gwarancja udziału w profesjonalnych akcjach na rzecz rozwiązywania istotnych problemów społecznych, ważnych w kontekście działalności firmy, która wszak łączy swoją nazwę z określoną organizacją „trzeciego sektora”. Dla fundacji czy stowarzyszenia natomiast jest to możliwość uzyskania dodatkowych funduszy na realizację wyznaczonych celów w ramach pożytku publicznego. Jednym z problemów jednak może być sytuacja utraty przez organizację pozarządową statusu OPP. Firma, nawet przy długofalowej współpracy i wspólnych programach społecznych, nie odpowiada za właściwe prowadzenie organizacji pożytku publicznego od strony organizacyjnej, prawnej i finansowej. Utrata statusu OPP może nastąpić z wielu powodów, wynikających na przykład z nieumiejętności monitorowania, czy organizacja nieprzerwanie spełnia warunki definiujące OPP. Jedną z sytuacji, która może nieść konsekwencje prawne w postaci konieczności wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego informacji o spełnianiu wymagań określonych dla organizacji pożytku publicznego, jest prowadzenie przez stowarzyszenie lub fundację działalności gospodarczej, z której przychody dominują w sumie przychodów ogółem uzyskiwanych przez OPP. Dość jasnym wydaje się, że o „nieodpłatnej działalność pożytku publicznego” można mówić jedynie wtedy, gdy OPP nie pobiera za usługę, na przykład edukacyjną, żadnego wynagrodzenia, nawet takiego, które jest niższe od rzeczywistej wartości lub kosztów usługi (art. 7 ustawy). Pobieranie wynagrodzenia czyni tę działalność odpłatną (art. 8), natomiast pobieranie wynagrodzenia wyższego, niż wynika z kalkulacji bezpośrednich kosztów usługi sprawia, że świadczenie tej usługi jest działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 22 marca 2006 r., sygn. akt I SA/Bk 346/05) i wymaga zarejestrowania działalności gospodarczej przez OPP. Gdy skala działalności gospodarczej może budzić wątpliwości, czy jest dodatkowa (uboczna, akcesoryjna) w stosunku do działalności pożytku publicznego (art. 20 ust. 1 pkt. 2), jest to sygnał do weryfikacji prowadzonych działań. Pojęcie działalności „dodatkowej” pozostaje bowiem niedookreślone jednoznaczną definicją, choć można interpretować je jako działalność przynoszącą przychody stanowiące mniejszą część przychodów globalnie pozyskiwanych przez OPP. Jest to zgodne z interpretacją Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 sierpnia 2015 r.w sprawie przepisów prawnych dotyczących dochodów organizacji pozarządowych i znajduje oparcie w poglądach doktryny: „prowadzenie działalności gospodarczej może mieć charakter pomocniczy, tzn. może jedynie służyć pozyskiwaniu środków na realizowanie zadań statutowych. Z braku jednoznacznej definicji pojęcia działalności gospodarczej jako „dodatkowej”, można przyjąć, że przychody uzyskane z jej tytułu stanowią mniejszą część wszystkich przychodów uzyskanych przez organizację” (Jolanta Blicharz, Komentarz do art. 20 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, LEX 2012). Zestawienie wielkości przychodów powinno zatem stanowić kryterium monitorowania i oceny, czy prowadzoną działalność gospodarczą można ocenić jako dodatkową w stosunku do działalności pożytku publicznego. Nie będzie miało tutaj znaczenia, czy – jak stanowi art. 20 ust. 1 pkt. 3 ustawy – całość zysku jest przeznaczana na cele statutowe, czyli na działalność pożytku publicznego, zgodną z art. 3 ustawy oraz z zapisami w statucie danej OPP. Opisana sytuacja, widoczna w sprawozdaniach merytorycznych i finansowych, może skutkować przeprowadzeniem kontroli i złożeniem przez właściwego ministra wniosku do sądu rejestrowego o pozbawienie organizacji statusu organizacji pożytku publicznego dopóty, dopóki na powrót nie będą spełnione wszystkie wymagane warunki (art. 22 i art. 22a).
Coraz powszechniejszą praktyką wśród firm prowadzących odpowiedzialny społecznie biznes jest powoływanie i prowadzenie własnych organizacji pozarządowych. W Polsce działa około 150 fundacji korporacyjnych, najczęściej w sektorze bankowo-finansowym oraz w branży mediowo-wydawniczej. Działają głównie w obszarze ochrony zdrowia, pomocy społecznej i edukacji, a swoje akcje społeczne najczęściej kierują do dzieci i młodzieży. Firma zapewnia swojej NGO stabilne źródło finansowania, wybiera i projektuje kierunek jej działalności w ramach ustawy o fundacjach, ma możliwość zarządzania i kontrolowania sposobu wydatkowania środków. Pracownicy mogą w ramach wolontariatu wykorzystywać w fundacji swoje umiejętności. Obok obwarowań prawnych, fundacje korporacyjne, uwzględniając wyjątkową bliskość biznesu i zależność od fundatora, tworzą własne standardy etyczne, zwiększające transparentność działań i ich zgodność z pożytkiem publicznym. Ponad połowa fundacji korporacyjnych posiada status OPP. Są bardzo skuteczne w gromadzeniu środków w ramach „1%”, także od pracowników firmy-fundatora. Fundacje korporacyjne to bardzo ciekawa, wciąż rozwijająca się alternatywa dla różnej wielkości firm, nie tylko korporacji, które mają określoną strategię CSR i które w imię długofalowych korzyści nie tylko biznesowych są gotowe wspomagać swoje OPP finansowo, organizacyjnie i prawnie.
Źródła:
http://www.forumdarczyncow.pl/docs/download/forum_darczyncow_raport_fundacje_korporacyjne_www.pdf
http://odpowiedzialnybiznes.pl/public/files/15polskichprzykladowcsr.pdf
http://www.pkn.pl/iso-26000
http://sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=2BE7E990