Konsekwencje wniesienia do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wkładów pochodzących z majątku wspólnego małżonków
Wkłady wnoszone przez jednego z małżonków do majątku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą pochodzić zarówno z majątku osobistego, jak i z majątku wspólnego małżonków. W przypadku nabycia udziałów za majątek osobisty małżonka nie ma wątpliwości komu przysługują uprawnienia z nabytych udziałów, wątpliwości mogą pojawić się, gdy udziały są nabywane z majątku wspólnego małżonków.
Rozważając kwestię konsekwencji nabycia udziałów spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za majątek wspólny małżonków należy wskazać, iż zgodnie z postanowieniami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dajek KRO) zawartymi w przepisie art. 31 § 1 „z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków”. Do majątku wspólnego małżonków KRO zalicza w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585, z późn. zm.).
Mając na uwadze powyższe należy podnieść, iż ustawodawca wprowadza otwarty katalog majątku wspólnego małżonków, bowiem zgodnie z przepisem art. 47 § 1 KRO małżonkowie mogą wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Zasadą wynikającą z art. 184 Kodeksu spółek handlowych (dalej: KSH) jest, że prawa udziałowe mogą przysługiwać jednocześnie dwóm lub więcej osobom, zarówno na zasadach współwłasności w częściach ułamkowych, jak i współwłasności łącznej. W takiej sytuacji współwłaściciele udziału mają – jak podkreśla się w piśmiennictwie i w orzecznictwie – status „wspólnika zbiorowego”, wykonującego swe uprawnienia oraz zobowiązania majątkowe i korporacyjne przez wspólnego przedstawiciela. Tak więc małżonkowie mogą postanowić, że udziały nabywane są na wspólność majątkową małżeńską, że będą należeć do majątku osobistego jednego z nich, bądź też mogą zawrzeć umowę o zarządzanie udziałami.
KSH wprowadza regulację zgodnie, z którą tylko jeden małżonek nabędzie prawa w spółce. Zgodnie bowiem z przepisem art. 1831 KSH „Umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka wspólnika, gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską.” Regulacja ta jest wykorzystywana przez spółki, które zabezpieczają swoje interesy przed ewentualnymi sporami między osobami współuprawnionymi z udziałów. Wprowadzenie do umowy spółki klauzul, o których mowa w przepisie art. 1831 KSH spowoduje, w przypadku objęcia lub nabycia udziału (udziałów) przez jednego z małżonków, ten skutek, że tylko on będzie wspólnikiem, także wówczas, gdy udziały wchodzą w skład majątku wspólnego.
W tym przypadku udziały w spółce będą przysługiwać tylko jednemu małżonkowi, aczkolwiek nie wyłącza to stosownych rozliczeń między małżonkami.
Zaznaczyć jednak należy, iż zarówno Kodeks rodzinny i opiekuńczy, jak i Kodeks spółek handlowych, nie normują wprost konsekwencji wniesienia do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wkładów pochodzących z majątku wspólnego małżonków.
W tejże kwestii zajął stanowisko Sąd Najwyższy w wyroku z 20 maja 1999 r., I CKN 1146/97, OSNC 1999/12/209, który stwierdził, że gdy czynność prawna została dokonana przez jednego z małżonków w imieniu własnym, stroną stosunku prawnego ze spółką jest tylko ten małżonek, który złożył oświadczenie woli. Jedynie on uzyska status wspólnika, zostanie wpisany w księdze udziałów i będą mu przysługiwały uprawnienia inkorporowane w objętym udziale. Pogląd ten znalazł również potwierdzenie w postanowieniu Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2009 r., II CSK 273/09, LEX nr 551106, który stwierdził, że udziały nabyte przez jednego małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego wchodzą w skład tego majątku, a wspólnikiem staje się tylko małżonek będący stroną czynności prowadzącej do nabycia udziałów.
W takiej sytuacji w stosunkach między małżonkiem, który jest wspólnikiem, a spółką udział należy jedynie do małżonka – wspólnika z wszelkimi konsekwencjami, jest to tzw. płaszczyzną zewnętrzną, do której zastosowanie mają przepisy KSH. Natomiast w stosunku między małżonkami udział może być objęty wspólnością majątkową, jest to tzw. płaszczyzna wewnętrzna, do której mają zastosowanie przepisy KRO rozstrzygające kwestie majątkowe między małżonkami.
Współmałżonek nie będący wspólnikiem spółki nie jest pozbawiony określonych praw związanych z tym, że z majątku został wyprowadzony określony składnik majątkowy. Małżonek taki może bowiem kierować określone roszczenia do współmałżonka będącego wspólnikiem np. z tytułu podziału majątku spółki, umorzonych udziałów.
Podsumowując wskazać należy, iż nie ma przeszkód by do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wnieść wkłady pochodzące z majątku wspólnego małżonków. Dokonując jednak tej czynności małżonkowie powinni zapoznać się z postanowieniami umowy, które mogą przewidywać ograniczenia, co do możliwości objęcia udziałów przez oboje małżonków. Ponadto, małżonkowie powinni ustanowić wspólnego przedstawiciela, który będzie ich reprezentować przed spółką (może to być jeden z nich). Małżonek dokonujący w imieniu własnym wniesienia wkładów do spółki pozostaje względem spółki jedynym wspólnikiem, w takiej sytuacji współmałżonkowi przysługują względem wspólnika – współmałżonka określone roszczenia.