Kompendium Prawne

O uprawnieniu wierzyciela spółki do dochodzeniu zaspokojenia wierzytelności przysługującej wobec spółki jawnej od jej wspólników

16 grudnia, 2020 przez Mateusz Oleszko

Jednym z typów spółek handlowych są spółki osobowe, do których zaliczamy: spółkę jawną, spółkę partnerską, spółkę komandytową i spółkę komandytowo-akcyjną. Jak stanowi art. 8 § 1 k.s.h.[1], spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana, co m.in. oznacza, że spółka jawna może być dłużnikiem.

W niniejszym artykule omówione zostanie, w jaki sposób dochodzić zaspokojenia wierzytelności przysługującej wobec spółki jawnej od jej wspólników, przy czym uwagi poświęcone przepisowi art. 778¹ k.p.c.[2] odnoszą się w zasadzie do wszystkich czterech rodzajów spółek osobowych.

Do podjęciach jakich kroków prawnych uprawnieni są wierzyciele, gdy spółka jawna nie wykonała w terminie swojego zobowiązania, np. do zapłaty za dostarczony towar lub wykonaną usługę, wskutek czego wierzytelność przysługująca wobec niej stała się wymagalna? Jedną z dróg postępowania jest wytoczenie spółce jawnej powództwa o zapłatę. Wierzyciel uprawniony jest do pozwania razem ze spółką bądź osobno wszystkich wspólników albo jednego wspólnika albo kilku wspólników. Wierzyciel posiada w tym zakresie pełną swobodę wyboru.

Zgodnie z art. 22 § 2 k.s.h. wspólnicy spółki jawnej wraz z pozostałymi wspólnikami oraz wraz ze spółką ponoszą odpowiedzialność solidarną za zobowiązania zewnątrzspółkowe spółki, tj. takie, które łączą spółkę i osoby trzecie oraz takie, które łączą spółkę i wspólników, ale nie wynikają ze stosunku spółki. Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki ma charakter majątkowy, bowiem wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki jawnej całym swoim majątkiem. Jedną z cech omawianej odpowiedzialności solidarnej biernej (tj. odpowiedzialności solidarnej występuje po stronie dłużników) jest uprawnienie wierzyciela do dochodzenia zaspokojenia swojej wierzytelności od dowolnie wybranego z dłużników solidarnych bądź od niektórych z nich bądź od wszystkich z nich. Czy celowym jest pozywanie jednocześnie wszystkich dłużników solidarnych, tj. spółki jawnej oraz jej wspólników? Odpowiedź na to pytanie jest zasadniczo negatywna. Przepis art. 778¹ k.p.c. uprawnia wierzyciela do wystąpienia z wnioskiem do sądu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu przeciwko spółce osobowej klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność majątkową za zobowiązania spółki, o ile egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna lub gdy jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna. W związku z tym nie jest konieczne pozwanie wspólnika, by wszcząć postępowanie egzekucyjnego przeciwko niemu, którego przedmiotem jest kwota zasądzona prawomocnym wyrokiem przeciwko spółce. Za celowością pozywania jednocześnie wszystkich dłużników solidarnych, tj. spółki jawnej oraz jej wspólników może przemawiać zasadność szybkiego uzyskania zabezpieczenia roszczenia przysługującego względem wspólników ze względu na ich solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spółki.

Wierzyciel może pozwać wszystkich wspólników spółki jawnej, z wyłączeniem tych, którzy przestali być wspólnikami przed dniem powstania zobowiązania spółki. W związku z tym, wierzyciel może pozwać także osoby przystępujące do spółki po zaciągnięciu zobowiązania. Odpowiedzialność tych osób za zobowiązania spółki powstałe przed ich przystąpieniem wynika z art. 32 k.s.h.

Przesłanką zastosowania przez Sąd przywołanego wyżej art. 778¹ k.p.c. jest bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce lub oczywistość bezskuteczności takiej egzekucji. Ta przesłanka stanowi odzwierciedlenie subsydiarności odpowiedzialności solidarnej wspólników spółki jawnej za jej zobowiązania. Subsydiarność tej odpowiedzialności polega na tym, że wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (art. 31 § 2 k.s.h.). Subsydiarność nie dotyczy zobowiązań powstałych przed prawomocnym wpisem spółki do rejestru. Subsydiarność nie stanowi także przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Należy wyraźnie zaznaczyć, że subsydiarność nie ma wpływu na moment, od którego wierzyciel spółki jawnej może domagać się zaspokojenia wierzytelności od jej wspólnika oraz na sposób rozstrzygnięcia powództwa o zapłatę skierowanego przeciwko wspólnikowi spółki: „w procesie przeciwko wspólnikowi wyrok zasądzający może zapaść niezależnie od tego, czy pozwano spółkę, wszczęto przeciwko niej egzekucję oraz czy okazała się ona bezskuteczna (zob. uchwałę SN z dnia 5 sierpnia 2004 r., III CZP 41/04, OSNC 2005, nr 7-8, poz. 129)„[3]. Subsydiarność odpowiedzialności wspólników spółki jawnej ma znaczenie dopiero w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko wspólnikowi albo o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikowi tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce.

Egzekucja przeciwko spółce okazuje się bezskuteczna w szczególności w razie wydania przez organ egzekucyjny postanowienia o umorzeniu postępowania z powodu jej bezskuteczności. Z kolei oczywistym jest, że egzekucja przeciwko spółce będzie bezskuteczna w szczególności wówczas, gdy wydano postanowienie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości z powodu stwierdzenia, że majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów. Oczywista bezskuteczność egzekucji zachodzi także wówczas, gdy nastąpiło wykreślenie spółki będącej dłużnikiem z KRS[4].

Przeciwko którym wspólnikom wierzyciel może żądać nadania klauzuli wykonalność na tytuł egzekucyjny wydany przeciwko spółce jawnej? Co do zasady przeciwko tym, którzy uczestniczyli w spółce w momencie wytoczenia powództwa przeciwko spółce w sprawie, w której został wydany przedmiotowy tytuł egzekucyjny oraz przeciwko tym, którzy przystąpili do spółki jawnej po dniu wszczęcia tego postępowania. Istnieje nierozstrzygnięty spór w orzecznictwie, czy sąd uprawniony jest do nadania tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikowi, który należy do jednej z powyższych grup, ale wystąpił ze spółki przed datą orzekania o nadaniu klauzuli wykonalności. Spór ten trwa także w doktrynie: „Sąd może zatem nadać klauzulę wykonalności także przeciwko wspólnikowi po jego wystąpieniu lub wyłączeniu ze spółki, decydująca zaś jest chwila powstania zobowiązań, a nie chwila orzekania w tym przedmiocie (uzasadnienie uchwały SN z 4.09.2009 r., III CZP 52/09, OSNC 2010/3, poz. 38; K. Weitz, Nadanie tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko handlowej spółce osobowej klauzuli wykonalności przeciwko jej byłemu wspólnikowi, „Palestra” 2010/1-2, s. 242-247; odmiennie Z. Szczurek [w:] Kodeks…, s. 218; M. Muliński, Tytuł…, s. 34; M. Muliński [w:] Kodeks…, s. 285; S. Kowalski, Rozszerzona odpowiedzialność komandytariusza za zobowiązania spółki komandytowej, MoP 2003/5, s. 207; zob. także G. Kozieł, Przeniesienie praw i obowiązków wspólników w handlowych spółkach osobowych. Uwagi na gruncie regulacji art. 10 k.s.h., Warszawa-Kraków 2006, s. 265-266)„[5]. Bardziej przekonywające zdają się być argumenty przemawiające za tym, że wystąpienie wspólnika ze spółki przed dniem orzekania o nadaniu klauzuli wykonalności nie uniemożliwia nadania klauzuli wykonalności przeciwko temu wspólnikowi[6].

Podsumowując, wierzyciel spółki jawnej może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności nie tylko od samej spółki, lecz także od jej wspólników, o ile zobowiązanie to powstało w czasie uczestnictwa tego wspólnika w spółce albo przed jego przystąpieniem do spółki. W razie uzyskania tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce, wierzyciel może wystąpić z wnioskiem o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikowi. Majątkowy i solidarny charakter odpowiedzialności wspólników za zewnątrzspółkowe zobowiązania spółki zapewnia wierzycielom spółki większe prawdopodobieństwo pełnego zaspokojenia swoich wierzytelności względem spółki, o czym warto pamiętać podejmując decyzję o strategii dochodzenia zaspokojenia swoich wierzytelności od spółki jawnej.