Czy mogę uczestniczyć w rozprawie z domowego fotela i to przy użyciu smartfona? Przeprowadzanie czynności procesowych na odległość przy użyciu urządzeń technicznych
W przepisach regulujących procedurę cywilną przewidziano uprawnienie Sądu do przeprowadzenia dowodu przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tej czynności na odległość (art. 235 § 2 k.p.c.[1]). W tym trybie sąd jest uprawniony w szczególności do przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka. Świadkowi przebywającemu w budynku innego sądu niż sąd, w którym znajdują się skład orzekający oraz osoby uczestniczące w postępowaniu, strony zadają pytania za pośrednictwem urządzeń umożliwiających transmisję dźwięku i obrazu na odległość.
Uzupełnieniem powyższego przepisu jest art. 151 § 2 k.p.c., który uprawnia przewodniczącego do zarządzenia przeprowadzenia posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość, pod warunkiem, że uczestnicy postępowania znajdują się w budynku innego sądu, a jest przy nich obecny pracownik sądu wezwanego oraz zapewniona jest obustronna transmisja przebiegu czynności procesowych. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 listopada 2019 r., sygn. akt III CZP 13/19 zajął stanowisko, zgodnie z którym przeprowadzenie posiedzenia jawnego w trybie art. 151 § 2 k.p.c. bezwzględnie wymaga obecności w sądzie osób korzystających z urządzeń audio-wideo. Przemawia za tym konieczność zapewnienia powagi postępowania, identyfikacji osób biorących udział w czynnościach oraz zagwarantowania bezpieczeństwa przesyłu danych.
W związku z wprowadzeniem stanu epidemii choroby wywołanej wirusem SARS-CoV-2, z dniem 16 maja 2020 roku wszedł w życie przepis[2], który uprawnił sąd w postępowaniu cywilnym do przeprowadzenia rozprawy online (wszelkich posiedzeń jawnych). Jakie się warunki przeprowadzenia rozprawy online?
Warunki przeprowadzania rozprawy online
Rozprawa online może zostać przeprowadzona, chyba że przeprowadzenie rozprawy w trybie stacjonarnym nie wywoła nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w niej uczestniczących (art. 15 zzs1 pkt 1 in fine Ustawy COVID-19). Poglądem uzasadnionym jest ten, że o tym, czy zachodzi powyższa przesłanka decydować powinien przede wszystkim przewodniczący składu sędziowskiego. On to w pierwszej kolejności posiada bowiem dane takie jak wielkość przydzielonej sali rozpraw, ilość oraz wiek i względnie stan zdrowia osób uczestniczących w danym posiedzeniu, by podjąć decyzję w tym zakresie.
Wartym podkreślenia ułatwieniem zorganizowania rozprawy online jest uzyskanie przez Sąd adresów poczty elektronicznej osób, które należy na dane posiedzenie wezwań lub o jego terminie zawiadomić, gdyż na takie adresy przesyłane są dane dostępowe do wideokonferencji (numer i PIN). W razie braku lub niemożliwości ustalenia adresów powyższych osób, pozostaje przesłanie danych dostępowych pocztą.
Zasady uczestniczenia w rozprawie online
W rozprawie online członkowie składu sędziowskiego biorą udział przebywając w budynku sądu, natomiast osoby uczestniczące w rozprawie online mogą przebywać, w odróżnieniu od trybu określonego w art. 151 § 2 k.p.c. gdziekolwiek, byleby miały możliwość połączenia się przez internet z sądem. Przepis art. 15 zzs1 pkt 3 Ustawy COVID-19 przewiduje, że w szczególnych okolicznościach prezes sądu może zarządzić, że w rozprawie online, z wyjątkiem posiedzenia, na którym dochodzi do zamknięcia rozprawy, członkowie składu sędziowskiego, oprócz przewodniczącego, będą uczestniczyli za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Poza przewodniczącym na sali rozpraw obecny być musi referent. Powyższe oznacza, że w szczególnych okolicznościach i niektórzy członkowie składu sędziowskiego mogą uczestniczyć w rozprawie online poza budynkiem sądu.
Program służący do przeprowadzania rozpraw online
Programem służący do przeprowadzania rozpraw online jest program Avaya Scopia. Instrukcja instalacji i testowego połączenia tego programu, (a także połączenia z salą rozpraw) w najbardziej popularnych przeglądarkach internetowych oraz na urządzeniach z systemem Android lub IOS, służącego do uczestniczenia w rozprawie online, została opublikowana na stronie internetowej Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu[3].
Uczestniczyć w rozprawie online można zatem zarówno na komputerze jak i na telefonie, pod warunkiem, że urządzenia te posiadają wbudowaną lub zewnętrzną kamerę.
Sąd Apelacyjny we Wrocławiu opublikował także zbiór dobrych praktyk korzystania z powyższego programu[4].
Rozprawa online a dochowanie przepisów proceduralnych
W jaki sposób rozwiązania techniczne umożliwiają przestrzeganie przepisów proceduralnych? Przewodniczący posiada możliwość zawieszenia dostępu do wideokonferencji innym uczestnikom, co umożliwia zapewnienie, że świadkowie, którzy nie złożyli jeszcze zeznań, nie będą obecni przy przesłuchaniu innych świadków. Ta funkcjonalność może zostać wykorzystana także w razie konieczności podjęcia działań zmierzających do zachowania powagi sądu. Program umożliwia także odebranie głosu uczestnikowi wideokonferencji poprzez wyciszenie jego mikrofonu. Wskazana w poprzednim zdaniu funkcjonalność pozwala znakomicie uporządkować burzliwą i emocjonującą niekiedy dyskusję.
Wydaję się, że uczestniczący w rozprawie online nie powinni być zobligowani do powstawania podczas zabierania głosu, ale wyłącznie podczas ogłoszenia orzeczenia kończącego postępowania. Z powagą sądu może nie licować zmiana pozycji z siedzącej na stojącą. Wskazanym jest przestrzeganie obowiązku noszenia przez członków składu orzekającego strojów urzędowych, a przez adwokatów i radców prawnych tóg. Odmienne zasady powinny dotyczyć odformalizowanego postępowania przygotowawczego, które zgodnie z przepisem art. 2052 § 2 k.p.c. odbywa się według przepisów o posiedzeniu niejawnym. Biorąc pod uwagę, że jak stanowi przepis art. 2055 § 2 k.p.c. w postępowaniu przygotowawczym zachowanie szczegółowych przepisów postępowania nie jest konieczne, jeżeli przyczyni się to do osiągnięcia celów posiedzenia, wydaję się dopuszczalne przeprowadzenie całego posiedzenia przygotowawczego online.
Rozprawa online a zasada jawności
Wartym wspomnienia jest problem zastosowania zasady jawności postępowania podczas rozprawy online. Jeżeli względy sanitarne nie stoją temu na przeszkodzie, na sali rozpraw obecna może być widownia. Nie wdając się w szczegółową analizę tego problemu, należy odnotować działania Prezesa Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, który umożliwił publiczności udział w rozprawach online prowadzonych w tym sądzie, także drogą elektroniczną, wprowadzając elektroniczne karty wstępu na takie rozprawy w celu zapewnienia ciągłości połączenia[5].
Ryzyko związane z rozprawą online
Nie sposób nie wskazać na ryzyko, z jakim wiążę się przeprowadzanie rozprawy online. Polega ono np. na tym, że świadek zeznając będzie odczytywał treść swojej wypowiedzi z jakiegoś nośnika informacji, choćby z kartki, niewidocznego w ujęciu kamery, co może utrudnić dokonanie przez sąd oceny wiarygodności takich zeznań.
Do kiedy będą obowiązywały przepisy o rozprawie online?
Rozprawa online jest na dzień sporządzania niniejszego artykułu rozwiązaniem tymczasowym, obowiązującym wyłącznie w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania każdego z nich (art. 15 zzs1 Ustawy COVID-19).
Zastosowanie przez sądy powszechne rozprawy online może przyczynić się do zwiększenia elektronizacji postępowania sądowego, bowiem dla realizacji tego celu istotnym jest nie tylko zapewnienie odpowiedniej obsługi technicznej, ale także dokonanie zmian w mentalności uczestniczących w postępowaniach sądowych, do czego wydatnie może przyczynić się wywołana przez pandemię potrzeba takiego przeprowadzania rozpraw.
Mając na uwadze powyższe, odpowiedź na postawione w tytule pytanie brzmi: tak, gdyż rozprawa online umożliwia uczestniczenie w posiedzeniu sądowym z dowolnego miejsca a program, który do tego działa także na smartfonach, bowiem posiada wersje na najbardziej popularne systemy operacyjne smartfonów. Sprawia to, że uczestniczący w postępowaniu, przede wszystkim strony i świadkowie mogą nie tylko uniknąć ryzyka zakażenia koronawirusem, lecz również zaoszczędzić czas dojazdu do budynku sądu. Oby omawiane rozwiązane z tej przyczyny zagościło w postępowaniu cywilnym na stałe.
Prawnicy Kancelarii, idąc z duchem czasu, w sprawach prowadzonych przez Kancelarię wnioskowali o przeprowadzenie rozprawy online i uczestniczyli w nich, więc dysponują doświadczeniem w reprezentowaniu klientów w takiej formie.
[1] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296).
[2] Przepisem tym jest art. 15 zzs1 Ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2020 poz. 374 z późn. zm., zwanej dalej jako: „Ustawa COVID-19″). Przepis ten obowiązuje na mocy Ustawy z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. 2020 poz. 875 z późn. zm.).
[3] https://wroclaw.sa.gov.pl/bindata/documents/DOC3598c044f823510972bc2d9843ab2620.pdf
[4] https://wroclaw.sa.gov.pl/container/Wideokonferencje/Zestaw%20dobrych%20praktyk%20wideokonferencja.pdf
[5] Więcej informacji na ten temat dostępnych jest w prezentacji dostępnej pod adresem:
https://courtwatch.pl/wp-content/uploads/2020/06/Rozprawy-online-KKurosz-prezentacja.pdf