Postępowanie zabezpieczające w pigułce oraz ułatwienie w dochodzeniu należności pieniężnych do 75.000,00 zł w stosunkach między przedsiębiorcami
Dochodzenie od nierzetelnych kontrahentów należności pieniężnych często wymaga wystąpienia na drogę sądową. Postępowanie gospodarcze, w zależności od stopnia zawiłości sprawy, obłożenia sądu pracą i innych czynników, wedle oficjalnych statystyk Ministerstwa Sprawiedliwości z I półrocza 2017 roku zajmuje średnio 14 miesięcy[1]. W tym okresie mogą nastąpić różne zdarzenia skutkujące tym, że nawet w razie pozytywnego rozstrzygnięcia sporu, powód nie odzyska całości albo odzyska jedynie część swoich środków finansowych. W jaki sposób wierzyciel może zwiększyć prawdopodobieństwo zaspokojenia swoich roszczeń ?
Jedną z dróg jest właściwe zabezpieczenie swoich interesów na etapie zawierania umowy z kontrahentem poprzez wystawienie weksla, udzielenie poręczenie, oświadczenie dłużnika o dobrowolnym poddaniu się egzekucji, ustanowienie hipoteki czy zastaw. Co jeżeli umowa nie zawiera jednak żadnego tego rodzaju postanowień? W takiej sytuacji rozwiązanie dla wierzyciela może stanowić wystąpienie do sądu z wnioskiem o udzielenie zabezpieczenia roszczeń w ramach postępowania zabezpieczające uregulowanego w przepisach Kodeksu Postępowania Cywilnego[2].
Postępowanie zabezpieczające inicjowane jest pismem, w którym powinno zostać uprawdopodobnione roszczenie oraz interes prawny wnioskodawcy w udzieleniu zabezpieczenia. Uprawdopodobnienie polega na wykazaniu prawdopodobieństwa jakiś faktów, a nie ich ustaleniu jak w przypadku udowodnienia w innych rodzajach postępowania cywilnego. Nie stosuję się do niego wymogów wynikających z przepisów o postępowaniu dowodowym.
W celu uprawdopodobnienia roszczenia wnioskodawca może posłużyć się na przykład posiadanymi dokumentami dotyczącymi transakcji (umową, fakturą VAT, potwierdzeniem wydania tzw. „WZ” i potwierdzeniem odbioru towaru, dokumentami przewozowymi).
Interes prawny oznacza „obiektywną, w świetle obowiązujących przepisów, czyli wywołaną rzeczywistą koniecznością ochrony określonej sfery prawnej, potrzebę uzyskania orzeczenia sądowego o odpowiedniej treści”[3]. Taka potrzeba może zachodzić m.in. wówczas, gdy zachodzi ryzyko wyzbycia się przez dłużnika majątku czy zagrożenie upadłością.
Wniosek o zabezpieczenie roszczenia można składać zarówno przed wytoczeniem powództwa, razem z pozwem, jak i w trakcie procesu. Warto wspomnieć, że nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym stanowi jednocześnie tytuł zabezpieczający. Udzielenie zabezpieczenia nie jest możliwe po wydaniu tytułu wykonawczego (np. wyroku opatrzonego klauzulą wykonalności).
Postępowanie o udzielenie zabezpieczenia powinno trwać maksymalnie 7 dni, jednak w rzeczywistości może trwać dłużej, gdyż jest to tylko termin instrukcyjny.
Jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia został wniesiony przed wytoczeniem powództwa, to sąd wyznacza wnioskodawcy nie dłuższy niż 14 dni termin na jego wytoczenie. Jeżeli wnioskodawca zaniecha tej czynności, zabezpieczenie upada.
Zakres zabezpieczenia obejmuje kwotę należności głównej, odsetki, koszty zabezpieczenia oraz przewidywane koszty postępowania.
Zabezpieczenia środków pieniężnych dokonuje komornik sądowy poprzez ich zajęcie w trybie postępowania egzekucyjnego i wpłacenie ich na rachunek depozytowy Ministra Finansów. Oznacza to, że dłużnik nie może dysponować tymi środkami. Co istotne, dłużnik dowiaduje się o toczącym się postępowaniu zabezpieczającym poprzez jednoczesne doręczenie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia i postanowienia o zajęciu np. rachunku bankowego.
Wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega opłacie stałej w kwocie 100,00 zł. Jeżeli wniosek jest wnoszony przed wytoczeniem powództwa, sąd zamiast wskazanej kwoty pobiera opłatę stosunkową w wysokości ¼ opłaty należnej od pozwu o roszczenie, czyli zasadniczo 1,25 % wartości przedmiotu sporu.
Z dniem 01 stycznia 2020 roku wejdzie w życie ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych[4], która wprowadzi szereg istotnych zmian[5] w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych[6], w tym w zakresie postępowania zabezpieczającego. Nowelizacja wprowadzi istotny wyjątek co do obowiązku wykazywania interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Zgodnie z nowym przepisem, art. 7301 § 21 Kodeksu postępowania cywilnego, temu obowiązkowi nie podlega strona transakcji handlowej (np. relacji B2B), o ile kwota transakcji nie przekracza 75.000,00 zł, dochodzona należność nie została uregulowana a od terminu jej zapłaty upłynęły 3 miesiące. Przez „kwotę transakcji” należy rozumieć całkowitą wartość umowy. Nie jest dopuszczalne obejście powyższego limitu poprzez dochodzenie pozwem tylko części należności z umowy[7]. Treść powołanego przepisu jednoznacznie wskazuję na ograniczenie opisywanego udogodnienia jedynie do wnioskodawców, którzy jednocześnie z wnioskiem złożą pozew. Powyższy przepis znajdzie zastosowanie do postępowań zabezpieczających wszczętych po 31 grudnia 2019 roku.
Czas pokaże, czy sądy będą stosowały ten przepis poprzez analogię także do wniosków o udzielenie zabezpieczenia składanych przed wytoczeniem powództwa.
Powyższy artykuł został sporządzony na podstawie stanu prawnego obowiązującego w dniu 23 grudnia 2019 roku.
[1] https://isws.ms.gov.pl › baza-statystyczna › publikacje › download,2779,0
[2] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296 z późn. zm.)
[3] Ereciński Tadeusz (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom IV. Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, wyd. V, art. 7301
[4] Dz.U.2019 poz. 1649
[5] Najważniejsze zmiany zostały wskazane i omówione na stronie: https://www.urowska.com.pl/aktualnosci w artykule: „Informacja o ustawie mającej zapobiegać zatorom płatniczym”.
[6] Dz. U. 2013 poz. 403 z późn. zm.
[7] Zob. uzasadnienie projektu ustawy, str. 5 – 6.