Sposób na kontynuację działalności gospodarczej zmarłego przedsiębiorcy, czyli o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej
Z dniem 25 listopada 2018 r. ustawodawca wprowadził rozwiązanie, które ma ułatwić kontynuację prowadzenia działalności gospodarczej w przypadku śmierci osoby fizycznej, która prowadziła we własnym imieniu działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (dalej jako: Ustawa) przewiduje możliwość ustanowienia zarządcy sukcesyjnego. Jest to nowa instytucja, która może mieć duże znaczenie dla współpracy gospodarczej z osobami prowadzącymi jednoosobową działalność gospodarczą.
Charakterystyka zarządu sukcesyjnego
Zarząd sukcesyjny jest instytucją, która ma umożliwić tymczasowe zarządzanie przedsiębiorstwem zmarłego przedsiębiorcy. Decyzję o ustanowieniu takiej osoby podejmuje przedsiębiorca za swojego życia lub uprawnione do tego zgodnie z Ustawą osoby po śmierci przedsiębiorcy. Zarząd sukcesyjny może co do zasady trwać nie dłużej niż dwa lata od śmierci przedsiębiorcy. We wskazanych w Ustawie przypadkach może skończyć się wcześniej np. w wyniku działu spadku. Z ważnych przyczyn sąd może przedłużyć okres zarządu sukcesyjnego na czas nie dłuższy niż 5 lat.
Potencjalny zarządca sukcesyjny musi spełniać następujące warunki:
1) musi być to osoba fizyczna,
2) musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych,
3) nie orzeczono prawomocnie wobec tej osoby zakazu prowadzenia działalności gospodarczej (zarówno w trybie Ustawy – Prawo upadłościowe, jak i w ramach środka karnego przewidzianego w Kodeksie karnym).
Jeśli powyższe wymogi są spełnione, to dobór osoby jest kwestią wyboru przedsiębiorcy – może to być jeden ze spadkobierców lub inna osoba. Przykładowo przedsiębiorca może wskazać, że zarządcą sukcesyjnym stanie się w chwili jego śmierci wybrany przez przedsiębiorcę prokurent.
Co ważne, aby zostać zarządcą sukcesyjnym nie trzeba być spokrewnionym z przedsiębiorcą. Zarządca sukcesyjny nie musi być także przedsiębiorcą. W danym momencie jednak tylko jedna osoba może wykonywać zarząd sukcesyjny.
Do ustanowienia zarządcy sukcesyjnego wymagane jest także ujawnienie tego faktu w CEIDG.
Zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca sukcesyjny dokonuje czynności zwykłego zarządu w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. W przypadku dokonywania czynności przekraczających ww. zakres wymagana jest zgoda wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. W wypadku braku takiej zgody – zezwolenie sądu.
Zarządca sukcesyjny w ramach prowadzonego przedsiębiorstwa w spadku posługuje się dotychczasową firmą zmarłego przedsiębiorcy z dopiskiem „w spadku” i może korzystać z NIP-u zmarłego przedsiębiorcy, wystawiać faktury (jeśli zmarły był podatnikiem VAT), a także, z pewnymi wyjątkami i po spełnieniu określonych formalności, może korzystać ze wskazanych w Ustawie decyzji o charakterze gospodarczym (np. koncesji i zezwoleń).
Niezależnie od sposobu ustanowienia zarządcy sukcesyjnego, Ustawa wymaga od niego sporządzenia przed notariuszem wykazu inwentarza przedsiębiorstwa w spadku. Wykaz ten powinien obejmować składniki przedsiębiorstwa w spadku, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy, a także długi spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy i ich wysokość według stanu z chwili śmierci przedsiębiorcy.
Sposoby ustanowienia zarządcy sukcesyjnego
Jak zostało to zaznaczone powyżej, ustawodawca przewidział dwie możliwości ustanowienia zarządu sukcesyjnego: za życia przedsiębiorcy oraz po jego śmierci.
Ustanowienie zarządu sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy
Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą na podstawie wpisu do CEIDG może za życia wyznaczyć osobę, która stanie się zarządcą sukcesyjnym po jego śmierci. Zgodnie z Ustawą zarówno akt powołania zarządcy sukcesyjnego, jak i oświadczenie o wyrażeniu zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego muszą być sporządzone w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Ustawa przewiduje również możliwość ustanowienia „rezerwowego” zarządcy na wypadek, gdyby osoba wyznaczona zrezygnowała, zmarła lub straciła możliwość wykonywania zarządu w wyniku uprawomocnienia się orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.
Ustanowienie zarządu sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy
W praktyce może się zdarzyć, że przedsiębiorca nie zdążył lub nie chciał ustanowić zarządcy sukcesyjnego za swojego życia. Z tego też powodu Ustawa wprowadza możliwość ustanowienia zarządu sukcesyjnego w przeciągu dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy przez wskazane w Ustawie osoby.
Co istotne do powołania zarządcy sukcesyjnego wymagana jest zgoda osób, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Do wyznaczenia zarządcy po śmierci przedsiębiorcy konieczne jest także zachowanie formy aktu notarialnego.
Notariusz dokonuje zgłoszenia tak ustanowionego zarządcy sukcesyjnego do CEIDG niezwłocznie, nie później niż w następnym dniu roboczym po dniu powołania zarządcy sukcesyjnego.
Osoby działające w ramach tzw. czynności zachowawczych
Do momentu ustanowienia zarządu sukcesyjnego uprawnione do tego, zgodnie z Ustawą, osoby (np. małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku lub spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy) mogą podejmować tzw. czynności zachowawcze.
Czynności te mają na celu ochronę przedsiębiorstwa przed pogorszeniem jego stanu. Przez czynności zachowawcze należy rozumieć czynności konieczne do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, w szczególności zaspakajanie wymagalnych roszczeń lub przyjmowanie należności, które wynikają ze zobowiązań przedsiębiorcy związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, powstałych przed jego śmiercią. Należy jednak ostrożnie podchodzić do tego, co należy rozumieć przez czynności zachowawcze. Każdorazowo zakres tych czynności będzie zależał od rodzaju wykonywanej przez zmarłego przedsiębiorcę działalności gospodarczej.
Osoby, które podejmują się prowadzenia dalszej działalności gospodarczej pod firmą zmarłego przedsiębiorcy w ramach czynności zachowawczych, powinny zgłosić ten fakt do właściwego urzędu skarbowego. Umożliwia to korzystanie z NIP-u przypisanego zmarłemu przedsiębiorcy, wystawiania faktur (jeśli zmarły był podatnikiem VAT) oraz korzystania z dotychczasowej firmy przedsiębiorstwa z dopiskiem „w spadku”.
Wskazane czynności zachowawcze mogą być dokonywane przez uprawnione do tego osoby do dnia ustanowienia zarządcy sukcesyjnego, a jeżeli zarządca sukcesyjny nie został ustanowiony, maksymalnie przez dwa miesiące od chwili śmierci przedsiębiorcy. Jest to tożsame z momentem wygaśnięcia uprawnienia do ustanowienia zarządu sukcesyjnego.