Czy zarząd spółki zależnej ponosi całkowitą odpowiedzialność ?
Grupa kapitałowa jest jedną z form koncentracji przedsiębiorstw, w których jedno przedsiębiorstwo występuje jako spółka dominująca i sprawuje kontrolę nad pozostałymi grupami zależnymi. Spółki zależne są poddawane oddziaływaniu ze strony spółki dominującej, która dąży do optymalizacji wyników grupy poprzez wykorzystanie efektów skali i synergii. Natomiast celem tych ostatnich jest maksymalizacja wartości spółki zależnej.
Biorąc pod uwagę ścierające się interesy obu podmiotów grup kapitałowych należy wyodrębnić trzy modele regulacyjne prawa grup spółek:
1) Interes podmiotu dominującego preferowany jest najbardziej, w którym to spółka dominująca ma prawo wydawania wiążących poleceń spółkom zależnym. Zgodnie z A. Opalskim[1] takiemu podejściu muszą towarzyszyć odpowiednio rozwinięte instrumenty ochrony interesów akcjonariuszy.
2) Inne podejście oparte jest na doktrynie Rozenblum, w której to zarząd spółki zależnej kieruje się nie tylko interesem spółki zależnej ale także interesem całej grupy[2] przez zapewnienie w dłuższej perspektywie równowagi pomiędzy korzyściami i stratami, jakie wynikają współpracy w grupie.
3) Interes spółki zależnej i jej wspólników traktowany jest priorytetowo
Ostatni z przedstawionych modeli występuje w polskim prawie. W momencie podejmowania prac legislacyjnych nad Kodeksem spółek handlowych od pewnego czasu coraz częściej doktryna opowiada się za rozłożeniem odpowiedzialności cywilnej i karnej wobec wspólników i akcjonariuszy pomiędzy Spółkę zależną i dominującą. Natomiast art. 7§2 k.s.h. sygnalizuje problem całkowitej odpowiedzialności zarządu spółki zależnej i daje możliwość rozłożenia odpowiedzialności za zobowiązania spółki zależnej wobec wierzycieli pomiędzy nią a spółkę dominującą. Niestety na stan dzisiejszy w polskim prawie brak jest regulacji pozwalającej na pociągnięcie do odpowiedzialności spółkę dominującą.
Powyższe uwarunkowania prowadzą do sytuacji, w której członkowie organów spółek zależnych balansują pomiędzy ryzykiem poniesienia odpowiedzialności cywilnej bądź karnej, a koniecznością realizacji poleceń spółki dominującej bowiem działania spółki matki mogą narażać wierzycieli spółek zależnych oraz ich akcjonariuszy na poniesienie szkody. Również judykatura dostrzega ten problem, który dotyczy grup kapitałowych ostrzegając iż „ nie można nie dostrzegać ryzyka związanego z tą konstrukcją, w szczególności obawy, że zawiązana grupa spółek będzie realizować swój własny interes, czy też interes spółki dominującej z jednoczesnym całkowitym pominięciem interesów spółek zależnych.”[3]
Na podstawie wyżej przedstawionej konkluzji należy przeanalizować odpowiedzialność zarządu spółki zależnej na płaszczyźnie:
- odpowiedzialności cywilnej, uregulowanej w art. 483 k.s.h. w przypadku zawinionych działań i zaniechań sprzecznych z prawem lub statutem spółki. W związku z powyższym członkowie zarządu spółki zależnej obowiązani są dołożyć należytej staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności.[4]Członkowie zarządu dotknięci sankcją odpowiedzialności odszkodowawczej mają obowiązek wyrównania uszczerbku, który zaistniał w sferze interesów majątkowych spółki. Na podstawie powyższej regulacji konieczne będzie naprawienie szkody realnie wyrządzonej jak i wyrównanie utraconych korzyści, których spółka nie odniosła z powodu zawinionego zachowania osoby odpowiedzialnej,
- odpowiedzialności karnej uregulowanej w art. 296§ 1a i 4 k..k.. (dawniej 585k.s.h.). Działanie na szkodę spółki zależnej stanowi przestępstwo materialne zagrożone karą 3 lat więzienia, w przypadku sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej. Regulacja ta ma charakter syntetyczny, gdyż obejmuje wszelkie zachowania szkodzące spółce. Przedmiotem ochrony są interesy akcjonariuszy oraz wierzycieli spółki.[5] W związku z powyższym do uprawnień i obowiązków zarządu należy zarówno dbałość o zachowanie dotychczasowego stanu mienia akcjonariuszy jak i starania o wzrost jego wartości. Z możliwością pociągnięcia do odpowiedzialności karnej powinna liczyć się każda osoba, która w wyniku swojego działania lub zaniechania naruszyła reguły ostrożności i tym samym doprowadziła do eskalacji niebezpieczeństwa dla interesów majątkowych akcjonariuszy.
Z punktu widzenia odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce zależnej oraz jej wierzycielom istotny jest również art. 7 §2 k.s.h., który pozwala na regulacje w umowie grupy kapitałowej kwestii odpowiedzialności spółki dominującej za zobowiązania spółki wobec wierzycieli.
Niestety należy mieć na uwadze, iż w polskim porządku prawnym brak jest bowiem normy prawnej, która regulowałaby odpowiedzialność spółki dominującej względem wierzycieli spółki zależnej. W konsekwencji nie jest możliwe umowne ograniczenie ani wyłączenie odpowiedzialności spółki dominującej wobec wierzycieli spółki zależnej, gdyż odpowiedzialność ta w ogóle nie wynika z przepisów prawa. Brak opisanej przez judykaturę linii orzeczniczej w tej materii nie pozwala na przeniesienie rozważań doktrynalnych dotyczących art. 7 k.s.h. na inne tło, sprawiając iż odpowiedzialność spółki matki pozostaje kwestią sporną.
Powyższe argumenty prowadzą do wniosków, iż omawiając odpowiedzialność członków zarządu za działania na szkodę spółki jest całkowita zarówno wobec akcjonariuszy jak i wierzycieli, a tworzenie korporacji nie umniejsza obowiązku dbania o interesy spółki zależnej członkom jej zarządu.
Pomimo negatywnych ocen doktryny, która w związku z postępującą globalizacją opowiada się za wprowadzeniem do polskiego systemu prawnego doktryny Rozenblum, a co za tym idzie zmianą przepisów dotyczących odpowiedzialności wobec wspólników spółek zależnych i wierzycieli, dzisiaj całkowitą odpowiedzialność ponosi zarząd.
[1] A. Opalski(2012), Prawo zgrupowań spółek, C.H. Beck, Warszawa
[2] K. Postrach (2012), Działanie na szkodę spółki zależnej- aspekty prawne
[3] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18.09.2013r., o sygn. akt I ACa 315/13
[4] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23.01.2013r. o sygn. akt V ACa 1016/12
[5] R. Kwaśnicki, R. Skiba(2010), Działanie na szkodę spółki zależnej sensu largo w świetle art. 585 k.s.h., „Przegląd Prawa Handlowego”