Żądanie wydania rzeczy od osoby nieuprawnionej
Przepis art. 140 k.c. reguluje treść prawa własności, z godnie z którą: „W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.”
W razie bezprawnego pozbawienia właściciela posiadania rzeczy, właściciel może wystąpić na drogę sądową z powództwem windykacyjny, czyli żądaniem wydania rzeczy. Podkreślić jednak należy, iż roszczenie to występuje wyłącznie w stosunku do prawa własności, a także w drodze analogii użytkowania wieczystego.
Przesłanką wystąpienia z roszeniem windykacyjnym jest powstanie stanu obiektywnie sprzecznego z prawem własności: obiektywny fakt wkroczenia w sferę cudzego prawa własności. Bez znaczenia dla powstania tych roszczeń pozostają elementy subiektywne, takie jak wina, dobra czy zła wiara osoby naruszającej własność, czy też jej zamiar zajęcia nieruchomości wyłącznie dla własnych potrzeb.[1] Pamiętać jednak należy, iż w przypadku zgody właściciela na posiadanie jego rzeczy przez określoną osobę wyłączona jest możliwość wystąpienia z powództwem windykacyjnym. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż zgodę taką musi wyrazić właściciel, a nie żadnej inny podmiot. Nawet w przypadku wydania decyzji administracyjnej np. pozwolenia na budowę, decyzja ta nie zastępuje zgody właściciela. W takim przypadku oprócz wymaganych decyzji administracyjnych np. inwestor, musi uzyskać zgodę właściciela.
Podkreślić należy, iż z roszczeniem o wybadanie rzeczy może wystąpić właściciel przeciwko osobie, która włada rzeczą i nie przysługuje jej skuteczne prawo do posiadania rzeczy. Taka sytuacja następuje m. in. gdy druga osoba jest stroną umowy dzierżawy, najmu lub użytkowania, a umowa ta nadal między stronami obowiązuje. Nadto zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94 jeżeli nie właściciel wywodzi swój tytuł do posiadania rzecz z umowy zawartej z osobą trzecią, niebędącą właścicielem to ich prawo ustępuję przed żądaniem wydania rzeczy przez właściciela. Roszczenie windykacyjne możliwe jest w przypadku zindywidualizowanej rzeczy. Orzecznictwo Sądu Najwyższego[2] wskazuje, iż nie można dochodzić wydania np. przedsiębiorstwa, gdyż jest zbiorem prawa materialnych i niematerialnych. Aczkolwiek możliwe jest wskazanie wydania rzeczy wchodzących w skład przedsiębiorstwa . Wymaga to dokładnego określenia żądania (przedmiotu). Przeciwko prawu zgłoszenia roszczenia windykacyjnego, strona która posiada rzecz nie może powołać się na nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c.) przez właściciela, jednakże w szczególnie uzasadnionych okolicznościach Sąd na podstawie art. 320 k.p.c. może wyznaczyć „odpowiedni termin” do spełnienia tego świadczenia.
Nadto należy wziąć pod uwagę, że z tytułu posiadania rzeczy pomiędzy właścicielem rzeczy a jej posiadaczem mogą powstać roszczenia majątkowe. Z jednej strony właścicielowi rzeczy przysługują w stosunku do takiego posiadacza roszczenia przewidziane w art. 224-225 k.c., które są zróżnicowane w zależności od dobrej lub złej wiary posiadacza i które mogą obejmować:
1. żądania zapłaty wynagrodzenia za korzystanie,
2. odszkodowania za zużycie, pogorszenie lub utratę rzeczy,
3. zwrot pobranych pożytków lub ich wartości.
Zaznaczyć należy, że roszczenie windykacyjne nie zmierza do przywrócenia stanu rzeczy, w jakim znajdowała się w chwili utraty posiadania przez właściciela. W przypadku gdy stan rzeczy uległ zmianie, bądź uległa ona zniszczeniu, właściciel może dochodzić odszkodowania. Z drugiej strony także posiadacz rzeczy może dochodzić roszczeń przewidzianych w art. 226-227 k.c. oraz art. 231 k.c., dotyczących co do zasady nakładów poniesionych na rzecz. Biorąc pod uwagę powyższe uregulowania uzasadniony jest wniosek, że zakres roszczeń odszkodowawczych dochodzonych przez posiadacza rzeczy, którego władztwo zostało naruszone przez właściciela, ograniczone jest do tych wartości majątkowych, które mógłby uzyskać od właściciela na podstawie art. 226, 227 i 231 k.c., a których został pozbawiony w następstwie naruszenia posiadania.
Roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz.
Roszenie o wydanie rzeczy jeżeli dotyczy nieruchomości nie ulega przedawnieniu, jednakże długotrwały stan posiadania nieruchomości może doprowadzić do jej zasiedzenia. W przypadku rzeczy ruchomych znajdują zastosowanie ogólne przepisy o przedawnieniu (art. 117-125 k. c.)
[1] Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 23 stycznia 2013 r., I CSK 295/2012 LexisNexis nr 5165365
[2] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2010r., IV CSK 118/2010, LexisNexis nr 2456093; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2000r., III CKN 633/98, LexisNexis nr 4021159,