Potrącenia amortyzacyjne dokonywane przez zakłady ubezpieczeń w przypadku likwidacji szkody w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych
W toku postępowań likwidacyjnych prowadzonych przez ubezpieczycieli w ramach ich odpowiedzialności gwarancyjnej z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, w przypadku kolizji lub wypadku drogowego, powszechną praktyką ubezpieczycieli przy wycenianiu szkody jest pomniejszanie kwoty należnego odszkodowania poprzez dokonywanie potrąceń amortyzacyjnych.
Czym są jednak przedmiotowe potrącenia amortyzacyjne? Otóż potrącenia amortyzacyjne, zwane również merkantylnym ubytkiem wartości, są zdaniem ubezpieczycieli, czynnikiem powodującym urealnienie cen nowych części zamiennych koniecznych do naprawy pojazdu. Potrącenie amortyzacyjne to ma wynikać z różnicy między wartością nowych części koniecznych do naprawy pojazdu, a wartością wynikającą ze stopnia zużycia części dotychczasowych, tj. zniszczonych w wyniku kolizji lub wypadku. Ubezpieczyciele przedmiotowych potrąceń dokonują w oparciu o założenie, że przyjęcie w wyliczeniu kwoty odszkodowania cen nowych części zamiennych prowadziłoby do nadmiernego wzbogacenia osoby poszkodowanej, bowiem przywrócenie stanu poprzedniego oznacza ustalenie odszkodowania w oparciu o ceny części używanych – adekwatnie do wieku uszkodzonego pojazdu. W konsekwencji wyliczone ceny części koniecznych do naprawy pojazdu, a zatem i należna kwota odszkodowania zostaje pomniejszona o samodzielnie i arbitralnie ustalony przez ubezpieczyciela procent ubytku wartości części zamiennych.
Co oznacza to w praktyce? Mniej więcej to, że w sytuacji gdy uszkodzony pojazd poszkodowanego nie jest pojazdem nowym, obniżona zostaje odszkodowanie za nowe części zamienne, które zostanie przyznane odszkodowanemu, z uwagi na fakt, że uszkodzone elementy pojazdu były już częściowo zużyte. Mówiąc krótko: poszkodowany, który będzie po kolizji lub wypadku, musiał naprawić swój pojazd, nie otrzyma wynagrodzenia, które pozwoli mu na zakup nowych części.
Czy ta praktyka ubezpieczyciel jest jednak słuszna i zgodna z prawem? Zwrócić należy uwagę, że ubezpieczyciele poza arbitralnym przyjmowaniem procentowego potrącenia amortyzacyjnego, nie przeprowadzają żadnych dowodów na poparcie tezy, iż w wyniku użycia do naprawy uszkodzonego pojazdu części nowych, poszkodowani mieliby zostać wzbogaceni. Ubezpieczyciele nie ustalają przy tej praktyce, ile rzekomo miałaby kosztować części używane, gdzie można pozyskać części o tożsamym stopniu zużycia jak te uszkodzone, skąd poszkodowany ma mieć techniczną wiedzą, umożliwiającą mu ocenę stopnia uszkodzenia towaru, jaki podmiot (warsztat naprawczy) przyjąłby zlecenie naprawy pojazdu częściami używanymi oraz udzielił gwarancji, iż wykonując naprawę przy użyciu części używanych zapewni prawidłową eksploatację i bezpieczeństwo w dalszym użytkowaniu pojazdu.
Zagadnieniem potrąceń amortyzacyjnych zajęła się również doktryna. Zgodnie z poglądami A. Wąsiewicza ubezpieczyciel jest zobowiązany zwrócić wszelkie celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki poniesione w celu przywrócenia stanu uszkodzonego pojazdu. Do wydatków tych należy również zaliczyć koszty części nowych, jeżeli ich użycie było niezbędne. O niezbędności nowych części decyduje fakt, że nie było możliwości naprawy uszkodzonych części tak, aby przywrócić im pełnię wartości. Podobne stanowisko prezentuje G. Bieniek, podkreślając przywrócenie uszkodzonego pojazdu do stanu poprzedniego polega na doprowadzeniu go do używalności i jakości w takim zakresie, jaki istniał przed wyrządzeniem szkody.
Warto w tym miejscu przytoczyć również najważniejsze wyroki Sądu Najwyższego w sprawie potrąceń amortyzacyjnych. W pierwszej kolejności wskazać należy na wyrok SN z dnia 20 października 1972 roku (sygn. akt: II CR 425/72, OSNC 1973/6/11), w którym jednoznacznie stwierdzono, że osoba odpowiedzialna za szkodę obowiązana jest zwrócić poszkodowanemu wszelkie celowe, ekonomicznie uzasadnione wydatki, poniesione w celu przywrócenia stanu poprzedniego uszkodzonej rzeczy. A do wydatków tych należy zaliczyć w zasadzie koszty niezbędne do naprawienia uszkodzonej rzeczy. Podobne stanowisko odnaleźć można również w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 05 listopada 1980 roku (III CRN 223/80, OSNC 1981/10/186). W przedmiotowym wyroku Sąd słusznie podkreślił, iż stosownie do art. 363 par. 1 Kodeksu cywilnego, w razie uszkodzenia rzeczy w stopniu uniemożliwiającym przywrócenie jej do stanu poprzedniego, jeżeli konieczna jest wymiana uszkodzonych elementów to w skład wydatków do których zobowiązany jest sprawca, należy zaliczyć również koszt nowych części i innych materiałów, jeżeli brak było możliwości dokonania naprawy uszkodzonych elementów, zatem było to niezbędne do naprawienia uszkodzonej rzeczy. Powyższe stanowisko potwierdzone zostało wyrokiem SN z dnia 11 czerwca 2003 roku (sygn. akt: V CKN 308/01) oraz ostatecznie na zadane przez Rzecznika Ubezpieczonych zagadnienie prawne, orzeczeniem z dnia 12 kwietnia 2012 roku w sprawie o sygn. akt: III CZP 80/11):
„Zakład ubezpieczeń zobowiązany jest na żądanie poszkodowanego do wypłaty, w ramach odpowiedzialności z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego, odszkodowania obejmującego celowe i ekonomicznie uzasadnione koszty nowych części i materiałów służących do naprawy uszkodzonego pojazdu. Jeżeli ubezpieczyciel wykaże, że prowadzi to do wzrostu wartości pojazdu, odszkodowanie może ulec obniżeniu o kwotę odpowiadającą temu wzrostowi.”
Pomimo istnienia w tym zakresie zgodnej linii orzecznictwa, praktyka ubezpieczycieli pozostaje niezmieniona.
Podsumowując, ubezpieczyciel nie ma prawa dokonywać potrąceń amortyzacyjnych na nowe części w sytuacji gdy użycie nowych części, służy przywróceniu pojazdu do stanu poprzedniego pod każdym istotnym względem, tj. stanu technicznego, zdolności użytkowania, części składowych, trwałości, wyglądu estetycznego, itp. odpowiada stanowi pojazdu sprzed wypadku. Brak jest zatem podstaw do przyjmowania przez Ubezpieczycieli a priori założenia o konieczności dokonywania pomniejszenia kwoty odszkodowania o współczynnik amortyzacji. O bezpodstawnym wzbogaceniu poszkodowanego, które ująć można w wypłacanej kwocie odszkodowania, mowa może być jedynie w sytuacji, gdyby w skutek naprawy auto uzyskało wartość wyższą niż przed powstaniem szkody albo gdyby naprawie podlegały części już wcześniej istotnie uszkodzone lub o tak dużym stopniu zużycia, że poszkodowany musiałby je sam wymienić. Dowód w tym zakresie obciąża jednak ubezpieczyciela. Dowód na tyle trudny do przeprowadzenia, że kierując się zasadami doświadczenia życiowego, trudno uznać, że samochód po wypadku, nawet po naprawie, będzie kiedykolwiek miał tą samą, bądź wyższą, niż przed nim.