Umowa o podział majątku wspólnego małżonków
Podział majątku wspólnego małżonków jest czynnością, która ma na celu ostateczne rozwiązanie kwestii majątkowych byłych małżonków. Jego przeprowadzenie prowadzi do tego, że między byłymi małżonkami przestaje istnieć wspólność majątkowa dotycząca jakiegokolwiek przedmiotu, który należał do nich obu – wchodził w skład majątku wspólnego. Poprzez przeprowadzenie podziału majątku, byli małżonkowie uzyskują wyłączne władztwo nad przedmiotami, które wchodziły w skład majątku wspólnego. W tym miejscu zasygnalizować należy, iż zgodnie z przepisem art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej KRO) w przypadku gdy małżonkowie nie zawarli umowy ustanawiającej wspólność majątkową szczególnego typu, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między nimi z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Ustawodawca wprowadził przykładowy katalog przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego, należą do nich:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.).
Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Do tych przedmiotów zalicza się zgodnie z przepisem art. 33 KRO :
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera własnych unormowań problematyki podziału majątku, który był objęty wspólnością majątkową małżeńską. Jednakże przepis art. 46 KRO stanowi „W sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku„. Powyższe powoduje, że odesłanie to odnosi się do problematyki wspólności majątku spadkowego oraz podziału tego majątku w sferze materialnoprawnej – art. 1035 – 1046 kodeksu cywilnego, a w sferze proceduralnej – art. 680 – 689 kodeksu postępowania cywilnego.
Podział majątku objętego wspólnością majątkową może zostać dokonany:
I. w drodze fizycznego podziału poszczególnych rzeczy wchodzących do majątku fizycznego. Jeżeli w rezultacie takiego podziału poszczególnym osobom przypadną rzeczy o różnej wartości, to ustalane są stosowne dopłaty.
II. w drodze przyznania poszczególnych przedmiotów, a nawet całego majątku jednemu z małżonków. Wówczas drugi małżonek otrzymuje spłatę przypadającej mu części, a przyznanej pierwszemu.
III. przez sprzedaż przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego i podział uzyskanej sumy proporcjonalnie do wielkości udziałów przypadający poszczególnemu małżonkowi.
Podział majątku, który był objęty wspólnością majątkową może nastąpić poprzez:
I. Zawarcie umowy o podział majątku wspólnego.
II. W postępowaniu przed sądem polubownym.
III. W wyroku orzekającym rozwód.
IV. W postępowaniu o podział majątku wspólnego toczącego się w trybie nieprocesowym.
Zawarcie umowy o podział majątku wspólnego
Możliwość zawarcia umowy o podział majątku wspólnego wynika z art. 1037 § 1 k.c. w zw. z art. 46 KRO.
Stronami umowy są byli małżonkowie. Jednakże jeżeli wspólność majątkowa ustała w wyniku śmierci jednego z małżonka lub uznania go za zmarłego, umowa musi zostać zawarta pomiędzy pozostającym przy życiu małżonku, a spadkobiercami drugiego małżonka.
Umowa taka musi określić cel jakim jest dokonanie podziału majątku objętego uprzednio wspólnością majątkową małżeńską. Dla osiągnięcia tego celu koniecznym jest ustalenie składu oraz wartości majątku wspólnego, a także sposobu wyjścia majątku ze wspólności. Przedmiotem takiego działu mogą być wyłącznie aktywa, nie obejmuje on długów. Sposób podziału pozostaje w woli stron. Określają one komu przypadają poszczególne przedmioty, wielkość oraz terminy spłat czy dopłat. Powinna uwzględniać rozliczenie nakładów i wydatków poczynionych w czasie trwania wspólności z majątku wspólnego na majątek osobisty oraz długów jednego z małżonków spłaconych z majątku wspólnego, roszczeń z tytułu posiadania poszczególnych składników majątku wspólnego, pobranych pożytków i innych przychodów, a także nakładów i wydatków oraz spłaconych długów w okresie od ustania wspólności do podziału majątku wspólnego.
Podkreślenia wymaga, iż strony umowy nie mogą zaliczyć do majątku wspólnego i objąć podziałem przedmiotów, które zgodnie z przepisem art. 33 KRO należą do majątku osobistego. Ponadto swoboda stron w ustaleniu treści umowy ograniczona zostaje w wyniku wprowadzonej w przepisie art. 43 § 1 KRO zasady zgodnie, z którą „Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym”. Jeżeli strony zamierzają ustalić nierówne udziały powinni skorzystać z sądowego podziału majątku lub ustanowić rozdzielność majątkową. Ponadto nie jest wykluczona możliwość dokonania darowizny przedmiotu ponad ustalony udział.
W przypadku gdy umowa nie zawiera unormowania rozliczenia nakładów i wydatków może powstać następująca okoliczność:
I. strony w umowie dokonały tylko częściowego podziału majątku wspólnego, a więc możliwe jest dokonania uzupełniającego podziału majątku wspólnego. Zostanie on uzupełniony przy ostatecznym podziale majątku wspólnego.
II. strony dokonały podziału całego majątku wspólnego, a rozliczenia, o których mowa wyżej, pozostawiły do późniejszego uzgodnienia.
III. strony dokonały podziału całego majątku wspólnego, ale w treści umowy brak odpowiedniego zapisu o tym. W tym przypadku należy odwołać się do wykładni umowy dokonanej przez strony. Jeżeli wykładnia doprowadzi do wniosku, że strony nie zrzekły się roszczeń i nie rozstrzygnęły kwestii zw. z roszczeniami uznać należy, że strony mogą żądać w przyszłości rozliczenia nakładów i wydatków poczynionych w okresie trwania wspólności majątkowej, a także w okresie od ustania wspólności majątkowej do chwili podziału majątku.
Pamiętać jednak należy, że zawarcie umowy o podział całego majątku wspólnego bez zastrzeżenia dot. rozliczenia nakładów i wydatków wyłącza możliwość późniejszego dochodzenia wskazanych roszczeń.
Umowa o podział majątku wspólnego podlega ogólnym przepisom o formie czynności prawnych. Może zostać zawarta w formie ustanej, pisemnej, pisemnej z datą pewną, pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, bądź w formie aktu notarialnego. Jednakże, jeżeli w skład majątku wspólnego wchodzi składnik majątkowy, którego przeniesienie prawa własności wymaga zachowania szczególnej formy należy umowę o podział majątku wspólnego dokonać w tej właśnie formie. Brak zachowania wskazanej formy skutkować będzie nieważnością umowy, np. umowa, której przedmiotem jest im. in. nieruchomość powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego.
Pamiętać należy, że wskazany umowny podział majątku możliwy jest w sytuacji, gdy strony umowy zgodne są co do sposobu podziału majątku. Brak takiej zgody powoduje konieczność sądowego podziału majątku w trybie procesowym (rozwód), bądź w trybie nieprocesowym (podział majątku – art. 567 k.p.c.)