Przedawnienia roszczeń wynikajacych z umowy ubezpieczenia
Roszczenia wynikające z umowy ubezpieczenia są roszczeniami majątkowymi, wobec czego co do zasady ulegają przedawnieniu. Reguluje w tym względzie zawiera przepis art. 819 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.).
Jednakże, przepis ten zawiera pewne odrębne regulacje różniące się w kilku zasadniczych kwestiach w stosunku do ogólnych zasad prawa cywilnego określonych w art. 117-125 k.c., w szczególności w zakresie terminu przedawnienia roszczeń z umowy ubezpieczenia.
Powyższy przepis ma charakter normy bezwzględnie obowiązującej wobec czego strony nie mogą ani w umowie ubezpieczenia, ani w ogólnych warunkach ubezpieczenia kwestii przedawnienia roszczeń ani zmienić lub ani uregulować odmiennie. Zastosowane w ww. przepisie rozwiązanie „[…] nie budzi większych zastrzeżeń, zważywszy szczególnie na znaczne utrudnienia w procesie likwidacji szkody w odległym terminie po zaistnieniu wypadku” (Dubis [w:]Kodeks cywilny. Komentarz, red. Edward Gniewek, Piotr Machnikowski, 2014 wyd. 6). Zgodnie z art. 819 § 1 k.c. termin przedawnienia dla umowy ubezpieczenia wynosi co do zasady trzy lata. Termin ten dotyczy jedynie ubezpieczeń mienia i osobowych, natomiast przedawnienie roszczeń z tytułu ubezpieczenia OC zostało uregulowane odrębnie w § 3.
Dodatkowo, zasady dotyczące przerwania biegu przedawnienia również zostały w § 4 art. 819 k.c. uregulowane odmiennie i rozszerzone w stosunku do zasad ogólnych.
Wobec powyższego, przerwanie biegu przedawnienia roszczeń z umowy ubezpieczenia następuje nie tylko:
1) przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
2) przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
ale również – niezależnie od ww. uregulowań zawartych w art. 123 k.c. – zgodnie z art. 818 § 4 k.c. bieg przedawnienia przerywa się również wskutek zgłoszenia roszczenia ubezpieczycielowi lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem (L. Ogiegło (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, 2009, s. 720).
„W zakresie art. 819 § 4 k.c. powstaje wątpliwość, czy w przypadku ukończenia postępowania likwidacyjnego przez ubezpieczyciela, ponowne zawiadomienie i zgłoszenie roszczenia będzie przerywało bieg przedawnienia. Należy zwrócić uwagę, że szczególna regulacja § 4 dotyczy tylko roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela, a więc (podobnie jak § 2) nie będzie miała zastosowania do pozostałych roszczeń, jakie może mieć ubezpieczający do ubezpieczyciela ani też do jakichkolwiek roszczeń ubezpieczyciela w stosunku do ubezpieczającego.”(Malinowska Katarzyna [w:] Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Komentarz. Tom II. Prawo o kontraktach w ubezpieczeniach. Komentarz do przepisów i wybranych wzorców umów, red. Brodecki Zdzisław, LEX, 2010, pkt 4)
Bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia. „Forma pisemna dla oświadczenia ubezpieczyciela jest zastrzeżona ad eventum, a skutkiem jej niezachowania jest nierozpoczęcie się na nowo biegu terminu przedawnienia. Sytuacja ta została pomyślana dla wzmocnienia ochrony uprawnionego do świadczenia.” (Gawlik Zdzisław [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna. red. Kidyba Andrzej, LEX, 2010, pkt.3)
Odmienne zasady przedawnienia roszczeń reguluje § 3 art. 819 k.c. w odniesieniu do ubezpieczenia OC, w przypadku którego roszczenie poszkodowanego do ubezpieczyciela przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach
o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą
z niewykonywania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Wobec tego przepisy ogólne prawa cywilnego decydują o tym, w jakim terminie roszczenie to ulega przedawnieniu
a ubezpieczyciel jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania aż do momentu upływu okresu przedawnienia właściwego dla reżimu odpowiedzialności ponoszonej przez ubezpieczającego. Podstawowe zastosowanie znajdzie tu przede wszystkim art. 442 § 1 k.c., zgodnie z którym roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu
z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia, jednak w każdym przypadku roszczenie przedawnia się
z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.
„Przepis ten może mieć również zastosowanie w sytuacji, gdy odpowiedzialność kontraktowa wyczerpuje jednocześnie przesłanki odpowiedzialności deliktowej.” (Malinowska Katarzyna [w:] Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Komentarz. Tom II. Prawo o kontraktach w ubezpieczeniach. Komentarz do przepisów i wybranych wzorców umów, red. Brodecki Zdzisław, LEX, 2010, pkt 7)
Dodatkowo, dla odpowiedzialności ubezpieczyciela osobne znaczenie ma również § 3, zgodnie z którym w razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie
i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. „Z brzmienia powyższego przepisu, analizowanego łącznie z art. 819 § 3 k.c., wynika, że zakład ubezpieczeń powinien ponosić odpowiedzialność tak długo, jak sam ubezpieczony odpowiedzialny za naprawienie wyrządzonej szkody.” (loc. cit.)