Czy dopuszczalne jest udzielenie zgody następczej na zbycie udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością?
Regulacje prawne zawarte w ustawie z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000 nr 94 poz. 1037 z późn. zm.), dalej zwaną ksh, wprowadzają – co do zasady – swobodny obrót udziałami w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Zgodnie z art. 182 ksh zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć. Obrót udziałami jest zatem nieograniczony, o ile umowa spółki nie wprowadza konieczności uzyskania zgody spółki lub nie określa innych zasad ograniczenia zbywalności. Nie jest jednakże dopuszczalne wprowadzenie takich zapisów w umowie spółki, które by zakazywały obrotu udziałami w ogóle. „Rozwiązanie przyjęte w art. 182 k.s.h. zsynchronizowane jest bowiem z art. 57 k.c. i oznacza w praktyce, że sprzeczne z ustawą będą regulacje umowne bezpośrednio lub pośrednio wyłączające zbywalność udziałów. Nie chodzi tylko o wyłączenie zbywalności wprost, ale także o takie ograniczenie zbywalności udziałów, które czyni zbycie nadmiernie utrudnionym (np. zbyt długi termin na wyrażenie zgody przez spółkę na zbycie udziałów bądź na zgłoszenie przez wspólnika chęci nabycia udziałów innego wspólnika)” (Kidyba A. [w:] Komentarz aktualizowany do art. 1-300 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych; pkt 3; LEX; 2013)
Jeżeli zatem umowa spółki stanowi, iż „zbycie udziałów uzależnione jest od zgody spółki” stosuje się przepisy art. 182 ksh § 3-5, chyba że wspólnicy zawarli w umowie spółki inne zasady dotyczące udzielenia zgody przez spółkę.
W przypadku wprowadzenia do umowy regulacji kodeksowej, zgody udziela zarząd w formie pisemnej. W sytuacji, gdy zarząd odmówi wyrażenia zgody, sąd rejestrowy może zastępczo wyrazić zgodę na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody. W tej sytuacji, spółka może w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę, a w razie braku porozumienia cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego. Z kolei jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.
Niezależnie od powyższego, zgodnie z treścią art. 182 ksh wspólnicy mogą w dowolny sposób ograniczyć zbycie udziałów wprowadzając np. wymóg podjęcia uchwały przez Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników wyrażającej zgodę na zbycie udziałów przez wspólnika na określonych warunkach lub zastrzegając na rzecz pozostałych wspólników prawo pierwokupu lub prawo pierwszeństwa w nabyciu udziałów od wspólnika, który zamierza ze spółki wystąpić.
W tym miejscu pojawia się pytanie, co w sytuacji, gdy jeden ze wspólników dokona zbycia udziałów bez wymaganej zgody ze strony spółki?
Doktryna stoi na wspólnym stanowisku, iż udzielenie następczej zgody na zbycie udziałów jest jak najbardziej dopuszczalne. Prof. A. Kidyba twierdzi, iż „Zgoda może być udzielona zarówno przed dokonaniem czynności, jak również możliwe jest następcze wyrażenie zgody„ (Kidyba A. [w:] Komentarz aktualizowany do art. 1-300 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych; pkt 3; LEX; 2013) Z identycznym poglądem można spotkać się u przedstawicieli szkoły prof. S. Sołtysińskiego, zgodnie z którą „w razie niedochowania wymogu uzyskania zgody spółki na zbycie udziałów, czynność prawna, której przedmiotem było rozporządzenie udziałami będzie obciążona bezskutecznością zawieszona (art. 63 KC) – do czasu udzielenia zezwolenia przez spółkę. Zgoda może być bowiem udzielona zarówno przed, jak i po dokonaniu czynności rozporządzającej.” (Andrzej Szajkowski, Monika Tarska [w:] „S. Sołtysiński/ A. Szajkowski/ A. Szumański/ J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych, Tom II, Komentarz do artykułów 151-300″, 2 wydanie, Wydawnictwo C.H. Beck, 2005, str. 328-329).
Powyższe wielokrotnie potwierdzał Sąd Najwyższy stwierdzając, iż „umowa zbycia udziałów, zawarta bez zezwolenia spółki z o.o. (do udzielenia którego właściwe jest zgromadzenie wspólników), stanowi czynność bezskuteczną, i zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. Umowa taka może stać się skuteczna dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie udzielone.” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1993 r., II CRN 60/93) oraz „czynność prawna dokonana bez zgody wymaganej przepisem prawa (art. 182 k.s.h.) jest czynnością niezupełną (negotium claudicans) dotkniętą tzw. bezskutecznością zawieszoną” (Wyrok Sadu Najwyższego z dnia 9 lutego 2007 r., III CSK 311/06).
W związku z powyższym, zbycie udziałów bez zgody wymaganej zapisami umowy spółki, niesie ze sobą te konsekwencje, iż czynność prawna na podstawie której nastąpiło przeniesienie prawa do udziałów jest ważna, jednakże bezskuteczna tj. nie wywołuje skutków prawnych w stosunku zarówno do spółki jak i pozostałych wspólników. Wyrażenie zgody, o której mowa w art. 182 k.s.h., można zatem udzielić następczo w trybie art. 63 Kodeksu cywilnego. Wyrażenie takiej następczej zgody ma moc wstęczną i wywołuje skutki prawne od chwili dokonania czynności prawnej, na podstawie której nastąpiło przeniesienie udziałów.