Czy użycie powszechnie znanego cytatu jest naruszeniem praw autorskich?
Nierzadko zdarza się, iż używamy powszechnie znanych cytatów, fragmentów wierszy, piosenek, obrazów, jednak czy rzeczywiście mamy do tego prawo? Czy sam fakt, iż pewne fragmenty są tak powszechnie dostępne, znane i wszechobecnie stosowane, daje uprawnienia do tego, aby wykorzystywać je w swoich produktach, utworach, działalności?
Musimy pamiętać, ze każdy utwór jest przedmiotem ochrony prawa autorskiego. Zgodnie z powszechną definicją jest to niematerialne dobro prawne, które powinno być odróżniane od przedmiotu materialnego (materialnego nośnika), na którym zazwyczaj jest ono utrwalone. Ustawodawca dopuszcza możliwość stosowania tzw. „prawa cytatu”, co pozwala na stosowanie w dozwolonym zakresie cudzej twórczości w działalności naukowej, dydaktycznej, publicystycznej oraz artystycznej. Pod pojęciem cytatu rozumie się dosłowne przytoczenie czyichś słów, jednak, aby nie zostać posądzonym o plagiat trzeba pamiętać także o podaniu imienia i nazwiska twórcy oraz źródła pochodzenia. Ustawodawca dopuszcza możliwość korzystania z cytatu w czterech przypadkach:
Jeżeli posłużenie się cytatem ma na celu wyjaśnienie i nauczanie- cel ten zakłada, ze cytat ma służyć informacji, ugruntowaniu własnych poglądów i spowodowaniu, iż będą one bardziej zrozumiałe dla odbiorców. Cytat ma za zadanie „uprościć” dany fragment, tak aby był on łatwiejszy w odbiorze dla otoczenia;
Jeżeli cytat ma na celu nauczanie- najczęściej spotykany jako „przekaźnik” myśli, sławnych sformułowań w celach naukowych. Występuje w podręcznikach szkolnych i wydawnictwach popularnonaukowych;
Jeżeli cytat mieści się w pojęciu „prawa twórczości gatunku”- czyli wówczas, kiedy cytat umieszczony w jednym dziele, nawiązuje w wyraźny sposób do innego utworu. Najczęściej mamy do czynienia z tą kategorią przy działalności parodystycznej, kabaretowej oraz karykaturze politycznej. Cytat umieszczony w cudzym dziele jako motto przewodnie, również stanowi przykład dozwolonego zakresu posługiwania się cytatem, uzasadnionym ze względu na „prawo twórczości gatunku”. Użycie takiego cytatu może służyć wzmocnieniu wymowy danego utworu albo też posłużenie się tym cytatem służy oddaniu hołdu osobie, która jest autorem wykorzystanego fragmentu. Bardzo często mamy z tym do czynienia w przypadku ksiąg pamiątkowych.
Aby móc dokonać oceny, czy cytat jest wykorzystywany w sposób dozwolony, należy poddać indywidualnej ocenie zakres „zapożyczenia” danego fragmentu utworu, nie można bowiem stosować jednej, generalnie przyjętej miary.
Korzystając z cudzego dzieła zawsze trzeba mieć na uwadze to, iż możemy naruszyć cudze prawa autorskie, dlatego należy z rozwagą i pewną dozą ostrożności podchodzić do tych kwestii, ponieważ możemy narazić się na wystąpienie z powództwem o naruszenie dóbr osobistych.