Zmniejszony rygoryzm procesowy dla pełnomocników – możliwość wznowienia postępowania
Przepisy postępowania cywilnego dotyczące przedsiębiorców i postępowania w sprawach gospodarczych charakteryzują się szczególnym rygoryzmem, mającym na celu zdyscyplinowanie przedsiębiorców lub/i ich pełnomocników do prowadzenia sporu w sposób przede wszystkim szybki i bezbłędny. Wszelkie uchybienia formalne powiązane są z daleko idącymi konsekwencjami dla przedsiębiorców z odrzuceniem pozwu i przegraniem sprawy włącznie, które nie miałyby miejsca w postępowaniu w trybie zwykłym. Szczególnie duży nacisk kładzie się na profesjonalizm pełnomocników przedsiębiorcy, których ewentualne błędy w toku postępowania nie mogą być naprawione np. w trybie wezwania do uzupełnienia.
Art. 4798a k.p.c. różnicuje sposób badania wymogów formalnych pism wszczynających postępowanie w sprawach gospodarczych w zależności od tego, czy strona wnosząca pismo jest reprezentowana lub niereprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. W pierwszym przypadku pismo dotknięte brakami podlega zwrotowi bez wzywania do uzupełnienia tych braków oraz bez udzielania dodatkowych pouczeń (art. 4798a § 1 i 4). W drugim przypadku przewodniczący zwróci pismo stronie bez wzywania do ich poprawienia lub uzupełnienia (art. 4798a § 1), jednakże w zarządzeniu zwracającym pismo wskaże braki formalne pisma oraz pouczy stronę o skutkach jego ponownego wniesienia, czyli że w terminie tygodniowym od dnia doręczenia zarządzenia o zwrocie pisma strona może wnieść je ponownie i – jeżeli pismo to nie będzie dotknięte brakami – wywoła skutek od daty pierwotnego wniesienia. Wskazane zróżnicowanie sposobu dekretacji pism procesowych, w zależności od tego, czy wnosi je zawodowy pełnomocnik czy strona samodzielnie, od dawna budziło poważne zastrzeżenia, w szczególności co do zgodności ww. przepisu z Konstytucją RP (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP – pozbawienie obywatela prawa do sądu oraz art. 32 Konstytucji RP – naruszenie zasady równego traktowania obywateli przez władze publiczne).
Od 1 lipca 2009 r. ww. przepis nie będzie obowiązywał, został uchylony przez Ustawodawcę ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. 2008, Nr 234, poz. 1571). Od tego dnia sąd będzie miał obowiązek wezwać pełnomocnika przedsiębiorcy do uzupełnienia braków formalnych pisma w terminie 7 dni. Jeżeli pismo zostanie uzupełnione w tym terminie, wówczas wywoła ono skutek prawny od dnia jego pierwotnego złożenia w sądzie. Zniesie to nierówność stron w przypadku kiedy jeden przedsiębiorca będzie reprezentowany przez pełnomocnika, a drugi nie. Zmiana przepisów była podyktowana dużą krytyką i wątpliwościami z jakimi art. 4798a k.p.c. spotykał się od momentu jego wprowadzenia do Kodeksu postępowania cywilnego.
Dostrzegł to również Trybunał Konstytucyjny, który wydał w dniu 31 marca 2009 r. wyrok (sygn. akt SK 28/08), w którym orzekł o niekonstytucyjności art. 4798a § 5 k.p.c. Co prawda jak wskazano powyżej, przepis ów przestanie obowiązywać już w lipcu br., jednakże orzeczenie Trybunału ma dodatkowe znaczenie dla tych przedsiębiorców, którzy przegrali swoje sprawy w sądzie właśnie na podstawie art. 4798a § 5 k.p.c.
Zgodnie z art. 401(1) k.p.c. taki przedsiębiorca będzie mógł żądać wznowienia postępowania, jeśli orzeczenie w sprawie zostało wydane w oparciu o akt normatywny, który Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodny z Konstytucją. Tym samym wyrok Trybunału otwiera na nowo drogę sądową, dla tych wszystkich przedsiębiorców, którzy przegrali swoje sprawy na skutek odrzucenia ich pisma przez sąd bez odrębnego wezwania do uzupełnienia braków. Sądy będą musiały takie sprawy rozpoznać na nowo.
Nawet gdyby okazało się, że roszczenie uległo przedawnieniu, to znajdzie wówczas zastosowanie art. 417(1) k.c., który uprawnia do zapłaty odszkodowania przez Skarb Państwa, jeżeli doszło do wyrządzenia szkody poprzez wydanie aktu normatywnego, który został uznany za niezgodny z Konstytucją. Wniosek o wznowienie postępowania powinien być złożony w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Wznowienia postępowania nie można jednak żądać po upływie dwóch lat od uprawomocnienia się wyroku.