Renta z tytułu utraty zdolności do pracy zarobkowej

Osoba poszkodowana może wystąpić z pozwem o naprawienie wyrządzonej przez sprawcę szkody, które może przybrać różną postać. Jedną z nich jest renta z tytułu utraty zdolności do pracy zarobkowej, której można dochodzić na podstawie art. 444 § 2 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, „Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty”.

Poszkodowany może wystąpić z pozwem o rentę, jeśli utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej. Warunkiem powstania prawa do renty jest to, czy uszkodzenie ciała (np. obcięty palec) lub rozstrój zdrowia (np. spowodowanie nerwicy) jest trwałe [1]. Skutki te nie muszą być jednak nieodwracalne [2].

Renta powinna rekompensować osobie poszkodowanej faktyczną utratę możliwości zarobkowych.

Jeśli poszkodowany całkowicie utracił zdolność do pracy, to przysługuje mu renta w wysokości zarobków, które przypuszczalnie uzyskałby, gdyby nie doszło do zdarzenia.

Natomiast jeśli poszkodowany częściowo utracił zdolność do pracy, to przysługuje mu renta, której wysokość oblicza się w następujący sposób. W pierwszej kolejności ustala się wysokość zarobków, które poszkodowany mógłby uzyskać, gdyby nie doszło do zdarzenia. Kolejno, ustala się wysokość zarobków, które w okresie, za który jest dochodzona renta, poszkodowany jest w stanie uzyskać. Następnie od pierwszej kwoty odejmuje się drugą. Tak wyliczona kwota stanowi rentę z tytułu częściowej utraty zdolności do pracy [3,4].

Przy wyliczeniu wysokości renty sąd uwzględnia wynagrodzenie podstawowe, oraz inne świadczenia, jak np. premie, nagrody, dodatki funkcyjne, dodatki za staż pracy itp. Uwzględnia się przeciętne zarobki netto poszkodowanego. Nie uwzględnia się składki na ubezpieczenie społeczne ani zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych [5].

Prawo do renty przysługuje nie tylko osobie, która jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, ale i także osobie, która wykonuje pracę na innej podstawie (np. umowy o dzieło, umowy o współpracę, w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, wykonywaniem wolnego zawodu jak np. adwokat). Jeśli poszkodowany otrzymywał wynagrodzenie z kilku źródeł, wówczas sumuje się te zarobki. Nie można odliczyć kwoty, która została zaoszczędzona przez poszkodowanego np. na dojazdy do pracy [2].

Renta przysługuje również rencistom lub emerytom. Poszkodowany musi udowodnić, że nadal uzyskałby zarobki, gdyby nie doszło do zdarzenia, które wyrządziło szkodę.

Jeśli poszkodowany w momencie wyrządzenia szkody nie miał zdolności do pracy zarobkowej (np. małoletni poniżej 16 lat), nie może żądać renty z tytułu utraty zdolności do pracy, co nie wyklucza możliwości żądania renty z tytułu zwiększonych potrzeb. Również osobie bezrobotnej nie przysługuje prawo do renty z tytułu utraty zdolności do pracy, o ile w niedalekiej przyszłości nie miała podjąć zatrudnienia (miała już zawartą umowę) lub nie prowadzi domu i nie wychowuje małoletniego dziecka [2].
Jeśli przed zdarzeniem poszkodowany miał chorobę samoistną, która powodowała u niego ograniczone możliwości zarobkowania, a całkowitą niezdolność do pracy spowodowało dopiero połączenie skutków tej choroby samoistnej ze skutkami zdarzenia, to poszkodowany może domagać się całości wynagrodzenia, które mógłby osiągnąć, gdyby nie doszło do zdarzenia [6].

Renta z tytułu utraty zdolności do pracy zarobkowej ma charakter odszkodowawczy. Poszkodowany musi zatem wykazać przesłanki odpowiedzialności sprawcy, czyli:

1. iż doszło do zdarzenia, które wyrządziło poszkodowanemu szkodę, za które odpowiedzialność ponosi sprawca,

2. iż w wyniku tego zdarzenia powstała u niego szkoda w postaci częściowej lub całkowitej utraty zdolności do pracy zarobkowej,

3. iż istnieje związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem, które wyrządziło szkodę, a szkodą w postaci częściowej lub całkowitej utraty zdolności do pracy zarobkowej, przy czym sprawca odpowiada za następstwa, które to zdarzenie jest w stanie wywołać w normalnym biegu rzeczy, a nie tylko na skutek zbiegu okoliczności.

Renta może zostać przyznana na czas nieoznaczony lub oznaczony (np. 2 lata). Prawo do renty przysługuje, nawet jeśli poszkodowany ma osoby, które są zobowiązane do zaspokajania jego potrzeb lub dobrowolnie dostarczają mu środki utrzymania (np. pieniądze) [2].

Prawa do renty nie można zbyć (np. sprzedać) na rzecz osoby trzeciej i nie podlega ono dziedziczeniu. Zasądzone przez sąd raty renty za okres sprzed śmierci poszkodowanego wchodzą do spadku po zmarłym poszkodowanym [7].

Jeśli poszkodowany ma realną możliwość kontynuowania pracy na dotychczasowym rynku pracy (nawet np. w niższym wymiarze godzin) bądź podjęcia innego zatrudnienia, które odpowiada m.in. posiadanym przez niego kwalifikacjom, umiejętnościom, wykształceniu, wówczas niepodjęcie zatrudnienia uważa się za przyczynienie do zwiększenia szkody.

Poszkodowany może odmówić poddania się zabiegowi chirurgicznemu, który mógłby poprawić jego stan zdrowia. Takie zachowanie nie stanowi przyczynienia się do zwiększenia szkody (8). Poszkodowany nie może jednak „nie stosować się” do podstawowych zaleceń lekarskich (np. co do stylu życia, odżywania, wizyt kontrolnych u lekarzy, stosowania rehabilitacji, przyjmowania leków). Takie zachowanie stanowi przyczynienie do zwiększenia szkody [9].

Roszczenie o prawo do renty przedawnia się z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie (utracie zdolności do pracy zarobkowej) i osobie sprawcy (art. 4421 § 1 Kodeksu cywilnego). Termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia zdarzenia. W sytuacji gdy szkoda wynikła z przestępstwa termin przedawnienia wynosi 20 lat od dnia popełnienia przestępstwa (art. 4421 § 2 Kodeksu cywilnego). Oznacza to, że w przypadku gdy sprawca w postępowaniu przed sądem powoła się na przedawnienie, sąd oddali żądanie pozwu o rentę. Poszkodowany może przerwać bieg przedawnienia, np. kierując do sądu pozew o rentę przed upływem 3 lar (art. 123 § 1 pkt 1 Kodeksu cywilnego).

Podsumowując, poszkodowany może wystąpić o naprawienie wyrządzonej szkody, żądając renty z tytułu utraty zdolności do pracy zarobkowej. Jej wysokość jest zależna od wielu czynników, jak np. tego, czy poszkodowany całkowicie czy częściowo utracił zdolność do pracy; wysokości zarobków, które poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby nie doszło do zdarzenia; czy poszkodowany przyczynił się do zwiększenia szkody.

Informujemy, że prawnicy Kancelarii Renata Urowska i Wspólnicy Spółka komandytowa po zapoznaniu się z dokumentacją dotyczącą Państwa sprawy mogą udzielić informacji co do możliwości dochodzenia renty z tytułu utraty zdolności do pracy przeciwko sprawcy szkody lub osobie zobowiązanej do naprawienia szkody. Każda sprawa wymaga indywidualnego podejścia, dlatego zachęcamy do kontaktu, ponieważ na łamach Kompendium Prawnego przybliżenie wszystkich aspektów omawianego tematu jest niemożliwe.

[1] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2005 r., sygn. akt III CK 392/04
[2] M. Wałachowska (w:) M. Fras (red.), M. Habdas (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534)
[3] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2009 r., sygn. akt V CSK 432/08
[4] postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 marca 2018 r., sygn. akt I PK 95/17
[5] wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 września 2017 r., sygn. akt VI ACa 790/16
[6] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 1986 r., sygn. akt IV CR 79/86
[7] wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 20 grudnia 1977 r., sygn. akt IV CR 486/77
[8] orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 1961 r., sygn. akt 2 CR 867/5
[9] wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 1978 r., sygn. akt III PR 183/77

Kategoria: zmiany w prawie