Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci
Współautorem artykułu jest Filip Madajka.
Obowiązek alimentacyjny obciąża w równym stopniu oboje rodziców i nie polega on jedynie na świadczeniu pieniężnym na rzecz dzieci. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać również na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.
Ani Kodeks rodzinny i opiekuńczy, ani inne akty prawne nie określają górnej granicy wieku, do której dziecku należą się alimenty od rodziców.
Zgodnie z art. 133 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: KRO), rodzice są zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które jeszcze nie jest w stanie się samodzielnie utrzymać. Pojęcie powyższe było wielokrotnie konkretyzowane przez stanowiska judykatury.
Jak stwierdził przykładowo Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 marca 2000 r. sygn. I CKN 1538/99 „Czas trwania tego obowiązku nie jest ograniczony terminem i nie pozostaje też w zależności od osiągnięcia przez uprawnionego określonego stopnia wykształcenia. Jedyną miarodajną okolicznością, od której zależy trwanie bądź ustanie obowiązku, jest to, czy dziecko może się utrzymać samodzielnie”
Oznacza to, że wbrew obiegowym opiniom, dla ustania obowiązku alimentacyjnego względem dzieci nie ma znaczenia osiągnięcie przez uprawnionego pełnoletniości. Obowiązek alimentacyjny wobec dzieci ustaje dopiero, gdy osiągną one tzw. samodzielność życiową, a to łączy się najczęściej z możliwością podjęcia pracy zarobkowej. Często jest tak, że należyte przygotowanie dziecka do pracy wiąże się dopiero z koniecznością ukończenia studiów wyższych.
Powyższe potwierdza kolejne stanowisko sądu: „Wiek dziecka nie przesądza o istnieniu bądź nieistnieniu obowiązku alimentacyjnego, lecz możliwości dziecka do samodzielnego utrzymania się, dochody z jego majątku, a także niedostatek” (wyrok NSA z dnia 16.10.2003r. I SA/Łd 788/12).
Jeżeli zatem dziecko nie jest jeszcze pełnoletnie, ale posiada zdolność do samodzielnego utrzymania się, to obowiązek alimentacyjny rodziców (przynajmniej co do obowiązku świadczeń pieniężnych) wygasa (tak również H.Dolecki, T.Sokołowski, M.Andrzejewski Komentarz do KRO, LEX 2010).
W przypadku utraty zdolności dziecka do samodzielnego utrzymania się, rodzice są nadal zobowiązani.
Zgodnie z art. 133 §3 KRO rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Oznacza to, że rodzice zobowiązani są do płacenia alimentów na dzieci nawet po ukończeniu przez nie studiów, jeżeli dzieci nie mogą się samodzielnie utrzymać (co wiąże się z podjęciem pracy zarobkowej) z przyczyn obiektywnych (np. wysokie bezrobocie.) Zwolnienie rodziców z obowiązku alimentacyjnego może nastąpić dopiero po udowodnieniu, że dziecko nie podejmuje starań zmierzających do samodzielnego utrzymania się (np. nie szuka pracy).
Warte uwagi jest orzeczenie SN z dnia 11.03.1999r (sygn. III CKN 1175/98) w którym Sąd stwierdził, że rodzice nie mogą wymagać, by ich dzieci w czasie studiów pracowały na swoje utrzymanie.
Ponadto, zgodnie z innym stanowiskiem tego Sądu, ukończenie szkoły średniej, w której kształcenie obejmuje przyuczenie do zawodu, a następnie podjęcie studiów na kierunku niezwiązanym z wyuczonym zawodem nie powoduje ustania obowiązku alimentacyjnego.
Jeżeli natomiast okres pobierania nauki wydłuża się ponad normalny czas, gdy studiujący nie czyni postępów w nauce, nie zdaje egzaminów i ze swej winy powtarza lata nauki w szkole lub na uczelni albo nie kończy jej w okresie przewidzianym w programie, a ze względu na wiek i ogólne przygotowanie do pracy może ją podjąć – to co do zasady można uznać, że rodzice nie są już zobowiązani względem takiego dziecka do świadczeń alimentacyjnych.
Podsumowując, czas trwania obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci nie ma prawnie określonych, wyraźnych ram. Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia i wzięcia pod uwagę szeregu czynników, m.in. uzdolnień dziecka, jego zainteresowań, poziomu intelektualnego. Czynnikiem decydującym o ustaniu tego obowiązku nie jest wiek dziecka, a możliwość jego samodzielnego utrzymania się.