Wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczący hipoteki na udziale przy zniesieniu współwłasności.
W dniu 10 lipca 2012r. Trybunał Konstytucyjny po pytaniu prawnym zadanym przez Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w Poznaniu wydał wyrok w którym orzekł, iż obciążanie hipoteką wszystkich nieruchomości powstałych ze zniesienia współwłasności jest niezgodne z zasadą proporcjonalności (sygn. P 15/12).
Sprawa dotyczyła art. 76 ust. 1 zdanie drugie ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. z 2001r. Nr 124 poz. 1361 z późn. zm.), zwanej dalej „u.k.w.h.” Zgodnie z ww. przepisem, w razie podziału nieruchomości hipoteka obciążająca nieruchomość obciąża wszystkie nieruchomości utworzone przez podział (hipoteka łączna). Hipoteka na części ułamkowej nieruchomości obciąża w tym samym zakresie części ułamkowe wszystkich nieruchomości utworzonych przez podział.
Poznański Sąd stwierdził, że obciążenie hipoteką wszystkich nieruchomości utworzonych po zniesieniu współwłasności godzi w istotę tej współwłasności, a zwłaszcza w możliwość nieograniczonego żądania jej zniesienia nie tylko umownie, ale i sądownie.
W związku z powyższym, zdaniem Sądu, zapis przewidziany w ww. art. 76 ust. 1 zdanie drugie u.k.w.h. prowadzi do rzeczywistego obciążenia i ograniczenia swobodnego rozporządzenia przedmiotem własności.
W swoim rozstrzygnięciu TK stwierdził, że przepis rozstrzyga konflikt dwóch praw: prawa własności oraz zabezpieczonej hipoteką wierzytelności, na korzyść drugiego z wymienionych. Ochrona konstytucyjnych praw wierzyciela udzielana jest kosztem praw współwłaścicieli nieruchomości, których udziały przed podziałem nie były obciążone hipoteką.
Trybunał uznał, iż w polskim systemie prawnym istnieją inne rozwiązania prawne, których zastosowanie dostatecznie chroniłoby wierzytelność zabezpieczoną hipoteką na udziale we współwłasności i to bez naruszania praw pozostałych współwłaścicieli. Zdaniem Trybunału, ochronie wierzyciela mogłoby służyć przede wszystkim rozwiązanie polegające na utrzymaniu ex lege hipoteki na nieruchomości przyznanej po podziale dłużnikowi rzeczowemu. Trybunał Konstytucyjny dalej konkluduje, iż w sytuacji, gdy nieruchomość taka ma wartość co najmniej równą wartości udziału, sytuacja wierzyciela po zniesieniu współwłasności nie uległaby pogorszeniu, a nawet polepszyłaby się. Ewentualna egzekucja z nieruchomości jest zwykle łatwiejsza i skuteczniejsza od egzekucji z udziału.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, wątpliwości budzi zatem przydatność rozwiązania wprowadzonego przez zdanie drugie art. 76 ust. 1 u.k.w.h. dla ochrony prawa wierzyciela.
Trybunał podsumowując podkreślił, że w przypadku, gdy dochodzi do konkurencji pomiędzy prawem własności a innymi prawami rzeczowymi, pierwszeństwo powinna mieć zawsze własność.
W związku z tym Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 76 ust. 1 zdanie drugie Ustawy o księgach wieczystych i hipotece jest niezgodne z art. 64 ust. 1 i 3 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 21 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz jest zgodny z art. 64 ust. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Utrata mocy obowiązującej art. 76 ust. 1 zdanie drugie u.k.w.h. oznaczać będzie powrót do stanu prawnego sprzed 20 lutego 2011 r. W okresie poprzedzającym wprowadzenie do porządku prawnego kwestionowanego unormowania ustawą nowelizującą z 26 czerwca 2009 r. losy hipoteki na udziale we współwłasności nie były uregulowane ustawowo, lecz kształtowały się w praktyce orzeczniczej.