Korzystanie ze zdjęć wykonanych przez fotografa

Szczególne chwile w życiu jak ślub i wesele powodują, że korzystamy z usług fotografa celem ich uwiecznienia. W takich sytuacjach zawieramy z nim umowę ustną albo na piśmie. W umowie, bez względu na jej formę, ustalamy zazwyczaj przede wszystkim: wynagrodzenie fotografa, ilość zdjęć, jakie ma on wykonać i okres wydarzenia, w którym będzie je wykonywał. Będąc pochłoniętymi organizacją uroczystości nie zawsze mamy czas oraz odpowiednio wiedzę, by sporządzić ją prawidłowo lub przeanalizować ją „od A do Z”, by uzyskać to, czego oczekujemy.

W związku z tym czasem dopiero po otrzymaniu upragnionych zdjęć pojawia się w nas wątpliwość co do tego, jak mogą one zostać wykorzystane. Czy mogą zostać sprzedane dla portalu z modą ślubną albo udostępnione na portalu społecznościowym? Pierwsza myśl, jaka może przyjść do głowy może brzmieć: „Oczywiście, że tak, bo, skoro otrzymaliśmy od fotografa zdjęcia, za które mu zapłaciliśmy, to dlaczego by nie”?

Jednocześnie niewykluczone, że nie będziemy jedynymi, którzy będą chcieli wykorzystać zdjęcia w ten czy w inny sposób. Nierzadkim zjawiskiem jest zamieszczanie przez fotografa wykonanych przez niego zdjęć np. na jego stronie internetowej. Dlaczego fotograf to czyni, skoro przekazał nam zdjęcia i otrzymał za nie wynagrodzenie?

Odpowiedź na wszystkie powyższe pytania wymaga spojrzenia na zdjęcia z perspektywy prawa.

Czym jest zdjęcie z punktu widzenia prawa?

Zdjęcie w pierwszej kolejności kojarzy się z odbitką, na której został utrwalony obraz uchwycony w aparacie fotograficznym.

Z punktu widzenia prawa zdjęcie to także utwór, czyli przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci (np. w postaci wyżej wspomnianej odbitki), niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.  Autorem utworu jest twórca. Tak rozumiane zdjęcie jest przedmiotem szczególnych praw – praw autorskich.

Czym są prawa autorskie?

Prawa autorskie to prawa ustanowione w celu ochrony interesów twórców związane z: tworzeniem, korzystaniem z efektów pracy twórców oraz ich ochroną.

Komu przysługują prawa autorskie?

Prawa autorskie pierwotnie przysługują twórcy utworu. Część z nich może być przeniesiona na inne osoby, a część z nich nie, o czym szerzej dalej.

W jaki sposób prawa autorskie się dzielą?

Dzielą się one na prawa osobiste oraz majątkowe.

Opis i charakterystyka osobistych, i majątkowych praw autorskich

Pierwsze z nich chronią więź twórcy z utworem. Jednym z takich praw jest prawo do autorstwa utworu. Jego naruszenie polegające na twierdzeniu, że jest się twórcą dzieła, określane jest mianem plagiatu. Co istotne, osobiste prawa autorskie prawa są niezbywalne, więc przysługują tylko twórcy.

Drugie z nich to, jeżeli przepisy nie stanowią inaczej, wyłączne prawa twórcy do korzystania z utworu, rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Pola eksploatacji to sposób korzystania z utworu wyodrębniony pod względem technicznym lub ekonomicznym (np. drukowanie egzemplarzy zdjęcia lub sprzedaż egzemplarzy zdjęcia przez internet). W przeciwieństwie do osobistych praw majątkowych, autorskie prawa majątkowe są zbywalne.

Czy ze zrobionymi przez fotografa zdjęciami mogę cokolwiek zrobić?

Zdjęcie wykonane przez fotografa, np. w ramach ślubu i wesela przeważnie są utworami, w konsekwencji czego przysługują mu do nich prawa autorskie. W takiej sytuacji to od postanowień umowy zależy, jak dalece możliwe jest z nich korzystanie przez parę młodą.

Konsekwencją niezbywalności osobistych praw autorskich jest to, że wszelkie postanowienia w umowach regulujące przeniesienie tych praw jest nieważne.

Przykład nieprawidłowego postanowienia:

„Fotograf przenosi na zamawiającego wszelkie osobiste prawa autorskie do wykonanych w ramach niniejszej umowy utworów fotograficznych za cenę 1.500 zł”.

Możliwe jest za to przeniesienie majątkowych praw autorskich. Co istotne, konieczne jest do tego zawarcie umowy w formie pisemnej, która powinna wymieniać pola eksploatacyjne objęte przeniesieniem.

Przykład:

a) nieprawidłowego postanowienia: „Fotograf przenosi na zamawiającego wszystkie majątkowe prawa autorskie do utworu do wykonanych w ramach niniejszej umowy utworów fotograficznych za cenę 3.000 zł”.

b) prawidłowego postanowienia: „Fotograf przenosi na zamawiającego majątkowe prawa autorskie do wykonanych w ramach niniejszej umowy utworów fotograficznych w zakresie następujących pól eksploatacyjnych:

1)       w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzania egzemplarzy utworu techniką drukarską oraz techniką cyfrową (…)

2)      w zakresie rozpowszechniania utworu – wprowadzania do obrotu, sprzedaży egzemplarzy, publicznego udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym

(…)

– za cenę 3.000 zł”.

Dzięki prawidłowemu sformułowaniu umowy, możliwe będzie zarówno sprzedanie zdjęć ze ślubu i wesela na rzecz portalu z modą ślubną jak i udostępnienie ich na portalu społecznościowym.

Czy brak umowy o przeniesienie majątkowych praw autorskich skutkuje tym, że korzystanie w jakikolwiek sposób z wykonanych przez fotografa zdjęć jest bezprawne?

Aby udzielić odpowiedzi na to pytanie, należy wyjaśnić, czym jest tzw. „dozwolony użytek”. Polega on na tym, że osoby, którym nie przysługują prawa do utworu, mogą z niego korzystać w sposób zgodny z prawem, nie naruszając praw twórcy. Korzystanie to nie może przynosić im korzyści i może dotyczyć jedynie pojedynczych egzemplarzy utworu, wyłącznie w kręgu osób pozostających w związku osobistym (w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego). Dla korzystania w ramach dozwolonego użytku wymagane jest, aby utwór został wcześniej rozpowszechniony, czyli w jakikolwiek sposób udostępniony publicznie, za zgodą twórcy (np. zamieszczony na ogólnodostępnej stronie internetowej twórcy).

W związku z powyższym publikacja plików ze zdjęciami otrzymanymi od fotografa na portalu społecznościowym, które nie zostały wcześniej rozpowszechnione za zgodą twórcy – w rozumieniu przepisów poddanych ścisłej wykładni – nie stanowi dozwolonego użytku. W konsekwencji taka publikacja stanowi naruszenie majątkowych praw autorskich twórcy zdjęć.

„Opłata za pozowanie”

Podczas negocjacji warunków umowy na wykonanie zdjęć częsta i powszechnie akceptowaną praktyką jest oferowanie przez fotografa obniżenia ceny w zamian za wyrażenie zgody na wykorzystanie ich przez niego do celów marketingowych (np. zamieszczenia na stronie internetowej albo w witrynie zakładu fotograficznego). Takie postanowienie określane jest mianem „opłaty za pozowanie”.

Do rozpowszechniania cudzego wizerunku utrwalonego np. na zdjęciu konieczna jest zgoda osoby na nim przedstawionej. „Opłata za pozowanie” jest równoznaczna z wyrażeniem zezwolenia na rozpowszechnianie wizerunku, chyba że co innego zostało wyraźnie postanowionego w umowie. W związku z powyższym, należy ją ocenić jako skuteczną podstawą rozpowszechniania cudzego wizerunku.

Biorąc pod uwagę powyższe, prawidłowe sporządzenie umowy z fotografem może zaoszczędzić np. świeżo upieczonym małżonkom ewentualnych kłopotów, które mogłyby popsuć tak miłe wspomnienia utrwalonych na zdjęciach wyjątkowych momentów.


Kategoria: zmiany w prawie