Parę uwag o zaszczepieniu się przeciwko SARS-CoV-2 na tle przepisów prawa pracy
Plan przeprowadzenia w Polsce procesu szczepień przeciwko SARS-CoV-2 określa Narodowy Program Szczepień[1]. Zgodnie z tym dokumentem, pierwszeństwo bycia poddanym szczepieniu wynika z przynależności pacjenta do jednego z czterech etapów: 0, I, II lub III oraz do danej grupy pacjentów w ramach tych etapów. Etapy z niższą cyfrą odbędą się przed tymi z wyższą. Ostatni, III etap obejmuje dwie grupy pacjentów:
1) pracowników sektorów zamkniętych na mocy rozporządzeń ws. ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii;
2) pozostałą, niezaszczepioną na wcześniejszych etapach część populacji w wieku powyżej 18 roku życia, czyli przede wszystkim przeważającą część osób w wieku od 18 do 59 roku życia zatrudnionych na terytorium RP.
Poddanie się szczepieniu przez pracowników może doprowadzić do zmniejszenia lub usunięcia wielu niedogodności wynikających z epidemii. W związku z powyższym, warto postawić sobie już dziś istotne z punktu widzenia pracodawców pytania:
1) czy dopuszczalne jest polecenie pracownikowi poddania się szczepieniu przeciwko SARS-CoV-2?
2) czy dopuszczalne jest polecenia wykonywania pracy w trybie zdalnym pracownikowi, który nie poddał się szczepieniu przeciwko SARS-CoV-2?
Czy dopuszczalne jest polecenie pracownikowi poddania się szczepieniu przeciwko SARS-CoV-2?
Zgodnie z art. 20 ust. 1 Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z dnia 5 grudnia 2008 r.[2]:
W celu zapobiegania szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych wśród pracowników narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych przeprowadza się zalecane szczepienia ochronne wymagane przy wykonywaniu czynności zawodowych, określonych na podstawie ust. 4.
Na podstawie art. 20 ust. 4 Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi zostało wydane rozporządzenie[3], które wśród zalecanych szczepień ochronnych nie zawiera szczepienia przeciwko SARS-CoV-2. Szczepienia wymienione w w/w rozporządzeniu finansuje pracodawca zarówno w zakresie zakupu szczepionki jak i kosztów przeprowadzenia szczepienia. Szczepienia przewidziane w w/w rozporządzeniu są fakultatywne, więc pracodawca uprawniony jest jedynie do poinformowania pracowników przed podjęciem czynności zawodowych narażających ich na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych o zaleceniu poddania się szczepieniu. Czy podstawę prawną polecenia poddania się szczepieniu mogą stanowią przepisy Kodeksu pracy?
Zgodnie z art. 2221 § 1 k.p.:
W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe – ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Przywołany przepis nie uprawnia pracodawcy do zobowiązania pracownika do poddania się zaszczepieniu, lecz zobowiązuje pracodawców do stosowania wszelkich dostępnych środków eliminujących, lub gdy jest to niemożliwie ograniczających narażenie pracowników na czynniki biologiczne. Akt wykonawczy[4] do przepisu art. 2221 § 1 i 2 k.p. stanowi, że w razie wystąpienia w środowisku pracy szkodliwego czynnika biologicznego, przeciw któremu dostępna jest szczepionka, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Zgodnie z § 16 ust. 2 rozporządzenie w sprawie szkodliwych czynników biologicznych:
Pracodawca zleca wykonywanie prac związanych z narażeniem na kontakt ze szkodliwym czynnikiem biologicznym zakwalifikowanym do grupy 3 lub 4 zagrożenia pracownikom właściwie zabezpieczonym, w tym uodpornionym przy użyciu dostępnych szczepionek.
SARS-CoV-2 jako szkodliwy czynnik biologiczny jest zaliczony w rozporządzeniu w sprawie szkodliwych czynników biologicznych do trzeciej grupy zagrożenia. § 16 ust. 2 rozporządzenie w sprawie szkodliwych czynników biologicznych, choć nakazuje pracodawcy zlecanie wykonywania prac związanych z narażeniem na kontakt z m.in. wirusem SARS-CoV-2 pracownikom właściwie zabezpieczonym, w tym uodpornionym przy użyciu dostępnych szczepionek, nie stanowi jednakże podstawy do zobowiązania pracownika do poddania się szczepieniu przeciwko niemu.
Powyższe wnioski potwierdza wyrok WSA w Białymstoku z dnia 30 stycznia 2020 r., sygn. akt: II SA/Bk 869/19 odnoszący się do szczepień profilaktycznych przeciwko odrze pracowników szpitala mających kontakt z osobami potencjalnie chorymi na tę chorobę, zgodnie, z którym: „(…) nikt nie ma prawa zmusić pracownika do ochrony swojego zdrowia poprzez szczepienia profilaktyczne i pracownik ma prawo odmówić poddania się takim szczepieniom„.
W związku z powyższym, pracodawca nie jest uprawniony do polecenia pracownikowi poddania się szczepieniu przeciwko SARS-CoV-2.
Czy dopuszczalne jest polecenie wykonywania pracy zdalnej pracownikowi, który nie poddał się szczepieniu przeciwko koronawirusowi?
Podstawę polecenia wykonywania pracy zdalnej pracownikowi jest art. 3 ust. 1[5] Ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, który stanowi, że:
W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz okresie 3 miesięcy po ich odwołaniu, w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna).
Mając na uwadze przytoczony przepis, jedną z przesłanek polecenia pracownikowi pracy zdalnej jest dokonanie tego w celu przeciwdziałania COVID-19. Polecenie wykonywania pracy zdalnej pracownikom, którzy nie poddali się szczepieniu może mieć na celu usunięcie ryzyka rozprzestrzenieniu się choroby wywołanej wirusem SARS-CoV-2 wśród pracowników i wśród osób napotykanych w drodze do pracy w razie zachorowania przez jednego z nich. W związku z tym, polecenie wykonywania pracy zdalnej pracownikowi, który nie poddał się szczepieniu przeciwko koronawirusowi należy ocenić w ocenie autora jako zgodne z przepisami, tak długo jak będzie to celowe z punktu widzenia przeciwdziałania COVID-19. Na przykład, jeżeli w zakładzie pracy wyłącznie jeden pracownik nie podda się szczepieniu, polecenie mu wykonywania pracy zdalnej może przestać być celowe.
Należy mieć jednak na względzie, że informacja o tym, czy pracownik poddał się szczepieniu, czy nie, którą wpierw pracodawca powinien pozyskać, by ustalić, któremu z pracowników wydać polecenie wykonywania pracy zdalnej, należy do kategorii danych dotyczących zdrowia. Dane dotyczące zdrowia to dane podlegające na gruncie RODO[6] szczególnej ochronie. W związku z tym do ich przetwarzania, w szczególności pobierania od pracowników informacji o tym, czy są zaszczepieni, czy nie znajdują odpowiednie zastosowanie stanowiska wyrażone przez organy ochrony danych osobowych na tle innych zagadnień w przedmiocie przetwarzania danych osobowych dot. zdrowia w dobie pandemii. W związku z tym, ewentualna decyzja o zasięgnięciu przez pracodawcą od pracownika informacji o tym, czy poddał się szczepieniu powinna być starannie przemyślana. Należy mieć przede wszystkim na względzie to, że przetwarzanie danych osobowych dot. zdrowia pracownika na podstawie jego dobrowolnej zgody jest ze względu na wymóg udzielenia tej zgody z inicjatywy pracownika nieefektywną podstawą prawną przetwarzania wskazanych danych.
Podsumowując, pracodawca w obecnym stanie prawnym nie jest uprawniony do wydania swojemu pracownikowi polecenia zaszczepienia się przeciwko SARS-CoV-2. O ile wynalezienie szczepionki i rozpoczęcie procesu szczepień stał się faktem, to na rozpoczęcie III etapu szczepień przyjdzie nam zaczekać. W związku z tym przyjdzie nam także zaczekać na stanowisko organów ochrony danych osobowych odnoszące się bezpośrednio do problemów prawnych rodzących się w zakresie szczepień pracowników. Niewykluczone, że do momentu rozpoczęcia III etapu szczepień ustawodawca uchwali przepisy, które będą regulowały szczepienia przeciwko SARS-CoV-2 zarówno w zakresie prawa pracy i ochrony danych osobowych.
Tymczasem prawnicy Kancelarii są gotowi odpowiedzieć na Państwa pytania w zakresie bieżących problemów z zakresu prawa pracy i ochrony danych osobowych i to nie tylko tych związanych z epidemią.
[1] https://www.gov.pl/web/szczepimysie/narodowy-program-szczepien-przeciw-covid-19
[2] Dz.U. Nr 234, poz. 1570 z późn. zm.
[3] Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności z dnia 3 stycznia 2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 40).
[4] Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki z dnia 22 kwietnia 2005 r. (Dz.U. Nr 81, poz. 716)
[5] Dz.U. 2020 poz. 374 z późn. zm.
[6] Rozporządzenie Parlamentu i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE