Kompendium Prawne

Przesłuchanie świadka na piśmie

17 grudnia, 2020 przez Klaudia Maciejewska

Ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1469 z późn. zm.) do Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzono przepis umożliwiający przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka na piśmie.

Już na etapie prac legislacyjnych projekt przepisu umożliwiający przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka na piśmie budził szerokie kontrowersje. Wskazywano, że komentowany przepis „pozostaje w wyraźnej sprzeczności z dotychczasowym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa co do sposobu przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka”[1], jak i zasadą bezpośredniości, co uniemożliwia Sądowi ocenę wiarygodności danego świadka.

A jak jest w rzeczywistości?

Dowodu z przesłuchania świadka na piśmie został uregulowany w przepisie art. 271¹ k.p.c., który stanowi: „Świadek składa zeznanie na piśmie, jeżeli sąd tak postanowi. W takim przypadku świadek składa przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia. Świadek jest obowiązany złożyć tekst zeznania w sądzie w terminie wyznaczonym przez sąd. Przepisy art. 165 § 2, art. 274 § 1 i art. 276 stosuje się odpowiednio.”[2]

Regulacja dotycząca przeprowadzenia dowodu z przesłuchania świadka na piśmie jest bardzo wąska, dlatego należałoby przyjąć, że zastosowanie będą miały przepisy ogólne dot. postępowania dowodowego oraz zeznań świadków.

Na podstawie odesłania ujętego w art. 13 § 2 k.p.c., uznać należy, że przepis art. 271¹ k.p.c. znajduje zastosowanie zarówno w procesie, jak i odpowiednio w innych rodzajach postępowań. Uzasadnia to również fakt, iż przed nowelizacją dopuszczalność przeprowadzenia dowodu z przesłuchania świadka na piśmie przewidywały jedynie przepisy regulujące europejskie postępowanie w sprawach drobnych roszczeń, a które nowelizacją zostały uchylone na rzecz nowowprowadzonego przepisu.

Jak wynika z treści przepisu art. 271¹ k.p.c. przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka w formie pisemnej jest dopuszczalne wyłącznie na podstawie postanowienia Sądu. Strony postępowania mogą kierować do Sądu wnioski dowodowe o przesłuchanie danego świadka na piśmie, ale nie są one dla Sądu wiążące.

Po dopuszczeniu dowodu z przesłuchania świadka na piśmie Sąd, w oparciu o przepisy  dotyczące zeznań świadków, winien wezwać świadka do złożenia pisemnych zeznań, pouczając go jednocześnie o prawach i obowiązkach, a także o skutkach naruszenia tych obowiązków oraz winien wezwać świadka do złożenia przyrzeczenia poprzez podpisanie tekstu przyrzeczenia w sądzie.[3]

Zgodnie z regulacją zawartą w treści przepisu art. 271¹ k.p.c. tekst zeznań winien zostać złożony w sądzie w terminie wyznaczonym przez Sąd. Za złożenie tekstu zeznań po upływie wyznaczonego terminu lub za ich niezłożenie, ustawodawca przewidział możliwość nałożenia na świadka przez Sąd kary grzywny, poprzez odpowiednie zastosowanie art. 274 § 1 k.p.c. i 276 k.p.c.

Należy zwrócić również uwagę, że oddanie tekstu zeznań w polskiej placówce pocztowej operatora wyznaczonego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe lub w placówce pocztowej operatora świadczącego pocztowe usługi powszechne w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, jest równoznaczne z wniesieniem go do sądu.[4]

Komentowany przepis nie zawiera regulacji o możliwości dopuszczalności i ewentualnego sposobu zadawania pytań świadkowi przesłuchiwanego w formie pisemnej, jednakże trudno wyobrazić sobie sytuację, w której strony byłyby pozbawione możliwości zadawania pytań świadkom. Wydaje się zatem zasadne przyjęcie rozwiązań obowiązujących przy przesłuchaniu świadka w ramach pomocy i umożliwienie stronom zadanie świadkowi pytań również w formie pisemnej poprzez sporządzenie zbiorczej listy pytań.[5] Zakres zeznań świadka winien ograniczać się natomiast do faktów określonych w postanowieniu o przeprowadzenie dowodu, ale także winien zawierać odpowiedzi na pytania sformułowane przez Sąd i strony.[6]

Mimo braku odpowiedniej regulacji nie ulega wątpliwości, że pisemność zeznań należy rozpatrywać, co najmniej, w kontekście przepisu art. 78 k.c., zgodnie z którym dokument zawierający oświadczenie woli winien zostać opatrzony własnoręcznym podpisem sporządzającego dokument.[7] Niewyjaśniona natomiast pozostaje kwestia dotycząca sytuacji, w której świadek nie może się podpisać.

Nierozwiązana pozostaje także, w kontekście art. 264 k.p.c., kwestia terminu złożenia zeznań, w przypadku, gdy Sąd dopuścił dowody z zeznań na piśmie kilku świadków. Zgodnie z powołanym przepisem „(…) Świadkowie, którzy nie złożyli jeszcze zeznań, nie mogą być obecni przy przesłuchaniu innych świadków.” Powyższa regulacja miała na celu uniemożliwienie świadkom sugerowanie się zeznaniami innych świadków, co w świetle przepisu art. 271¹ k.p.c. nie może znaleźć zastosowania.[8]

Szerokie wątpliwości budzi również możliwość weryfikacji tożsamości osoby składającej zeznania, bowiem fakt podpisania oświadczenia przez świadka nie przesądza o tym, że treść oświadczenia zostanie przez niego sporządzona.^[9] A nadto istnieje uzasadnione ryzyko wpływu stron na treść zeznań świadka, zważywszy na fakt, że „nie można przyjąć generalnego zakazu kontaktowania się ze świadkiem – bezpośrednio lub przez pełnomocnika – przez stronę, która złożyła wniosek o dopuszczenie dowodu z jego zeznań. De lege lata kontakty strony ze świadkiem są nie tylko dopuszczalne, ale w pewnym zakresie wręcz obligatoryjne (por. art. 242¹).[10]

Zwrócić jednak należy uwagę, że w przypadku wątpliwości, co do wiarygodności złożonych zeznań, na podstawie przepisów ogólnych (art. 241 k.p.c.), Sąd ma możliwość powtórzenia dowodu.

Wskazać również należy, że komentowany przepis „pozostaje w wyraźnej sprzeczności z dotychczasowym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa co do sposobu przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka”[11], bowiem do tej pory w orzecznictwie utrzymywał się pogląd, iż „nie jest dopuszczalne przyniesienie przez świadka pisemnego wywodu zeznań i złożenie go w sądzie, a następnie stwierdzenie, że zeznaje zgodnie z treścią tego pisma.”[12]

Ponadto, jak trafnie zauważono, dowód z przesłuchania świadka na piśmie przeczy zasadzie bezpośredniości i pozbawia Sąd wielu instrumentów umożliwiających ocenę wiarygodności danego świadka, gdyż sąd nie będzie mógł dokonać istotnych spostrzeżeń, co znacznie utrudni ocenę wiarygodności tych zeznań i może negatywnie wpłynąć na ocenę całokształtu materiału dowodowego.[13]

W świetle powyższego nie ulega wątpliwości, iż możliwość złożenie przez świadka zeznań na piśmie może mieć istotne znaczenie w kontekście szybkości procedowania i kosztów, do jakich ponoszenia są zobowiązane strony. Jednakże brak precyzyjnego i szerokiego uregulowania tej instytucji uniemożliwia swobodne jej stosowanie i może rzutować na moc dowodową takich zeznań.