Przedsiębiorco, uważaj – kilka słów o projekcie nowelizującym przepisy dot. odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych
Znajdujący się obecnie na etapie opiniowania projekt nowelizacji ustawy o odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych, proponuje odmienne od dotychczasowego podejście w zakresie zasad odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych.
W uzasadnieniu projektu jako przyczynę zmian w przepisach podaje się przede wszystkim fakt, że obecne przepisy są nieefektywne. Od momentu wejścia w życie ustawy, do sądów wpłynęło jedynie kilkadziesiąt spraw dot. odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych. Nowe przepisy przewidują nie tylko nowe podstawy odpowiedzialności, lecz wprowadzają nowe sankcje. Wszystko po to, by jak można przeczytać w uzasadnieniu – zwiększyć efektywność ściganych przestępstw gospodarczych i skarbowych.
Najważniejszą, rewolucyjną zmianą przewidzianą w projekcie jest zmiana podstawy odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Odmiennie niż dotychczas, warunkiem przypisania odpowiedzialności karnej podmiotowi zbiorowemu nie będzie prawomocne skazanie osoby fizycznej.
Poza dotychczasową odpowiedzialnością podmiotu za czyny zabronione popełnione w związku z prowadzoną przez ten podmiot działalnością, podmiot zbiorowy będzie odpowiedzialny także w przypadku, gdy osiągnął, nawet pośrednio korzyść majątkową za czyn zabroniony popełniony przez:
- osobę fizyczną działającą w imieniu lub w interesie tego podmiotu w ramach uprawnienia do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub poprzez niedopełnienie obowiązku (np. na podstawie pełnomocnictwa lub prokury),
- osobę zatrudnioną w tym podmiocie w ramach wykonywanych obowiązków albo przy ich przekroczeniu,
- osobę fizyczną dopuszczoną do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez organ podmiotu zbiorowego,
- przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną lub innym podmiotem zbiorowym, bezpośrednio współdziałającego z podmiotem zbiorowym w realizacji celu prawnie dopuszczalnego.
Ustawodawca w proponowanym projekcie przyjął więc między innymi model tzw. winy anonimowej. Do poniesienia odpowiedzialności przez podmiot zbiorowy nie będzie konieczne wskazanie konkretnej osoby fizycznej, która swym zachowaniem wypełniła znamiona czynu zabronionego. Wystarczające będzie ustalenie, iż organ lub członek organu popełnił czyn zabroniony w związku z prowadzoną przez podmiot działalnością.
Novum jest również wyłączenie możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych, za czyny stanowiące wykroczenia. Jest to konsekwencją założenia, że odpowiedzialność podmiotów zbiorowych dotyczyć ma poważnych przestępstw.
Co więcej, projekt przewiduje zwiększenie kary pieniężnej do aż 60.000.0000,00 zł. Zrezygnowano również z powiązania wymiaru kary z wysokością przychodu podmiotu zbiorowego. Dodatkowo wprowadzono nową karę jaką jest możliwość rozwiązania lub likwidacji podmiotu zbiorowego.
Przewidziano także nowe środki karne takie jak:
- stałe albo czasowe (1-5 lat) zamknięcie oddziału podmiotu zbiorowego,
- zakaz prowadzenia działalności gospodarczej określonego rodzaju,
- przepadek mienia lub korzyści majątkowych albo ich równowartości,
- obowiązek zwrotu równowartości wsparcia finansowego otrzymanego od Skarbu Państwa od chwili popełnienia czynu zabronionego do chwili wydania orzeczenia w sprawie odpowiedzialności karnej podmiotu zbiorowego,
- obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
- nawiązkę.
Projekt ustawy precyzuje, iż sąd przy wymiarze kary lub środków, powinien uwzględnić :
- wagę nieprawidłowości w zachowaniu reguł należytej staranności działania,
- rozmiary korzyści uzyskanej lub możliwej do uzyskania przez podmiot zbiorowy,
- sytuację majątkową podmiotu zbiorowego,
- społeczne następstwa ukarania,
- wpływ ukarania na dalsze funkcjonowanie podmiotu zbiorowego.
Natomiast, jak wskazano w uzasadnieniu kara rozwiązania podmiotu zbiorowego powinna być orzekana tylko w ostateczności. W sytuacjach, gdy podmiot zbiorowy, w całości lub w znacznej części służył popełnieniu czynu zabronionego zagrożonego karą pozbawienia wolności nie niższą niż 5 lat, a orzeczenie innej kary nie zapewni przestrzegania przez podmiot zbiorowy zasad należytej staranności. Dodatkowo, w takich przypadkach, Sąd będzie orzekał równocześnie o przeniesieniu własności składników lub praw majątkowych podmiotu zbiorowego na Skarb Państwa, chyba że będą podlegały zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi.
Kolejną zmianą jest umożliwienie stosowania środków zapobiegawczych przez prokuratora lub sąd takich jak:
- zakazu promocji i reklamy;
- zakazu zawierania umów określonego rodzaju;
- zakazu prowadzenia określonej działalności;
- zakazu obciążania na czas postępowania bez zgody sądu swojego majątku lub zbywania bez takiej zgody określonych przez sąd składników majątkowych;
- zakazu ubiegania się o zamówienia publiczne na czas trwania tego postępowania;
- wstrzymania wypłat dotacji lub subwencji;
- zakazu łączenia się, podziału lub przekształcenia się podmiotu zbiorowego.
Przypadki, w których środki te mogą być stosowane zostały wskazane w ustawie. Oznacza to, że podmiot zbiorowy już na etapie postępowania przygotowawczego może odczuwać negatywne konsekwencje toczącego się postępowania karnego.
Ustawa przewiduje również ochronę tzw. sygnalistów. W myśl przepisu art. 14 sąd na wniosek osoby, która zgłosiła nieprawidłowości może orzec: przywrócenie jej do pracy; odszkodowanie, świadczenie pieniężne.
Podsumowując, projekt zmiany ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione przewiduje szereg rewolucyjnych zmian. Przede wszystkim zmienia podstawę prawną odpowiedzialności uniezależniając ją od prawomocnego wyroku skazującego osobę fizyczną. Ponadto, zwiększa wysokości kary pieniężnej jak też dopuszcza możliwość rozwiązania podmiotu prawnego. Wprowadza także możliwość prowadzenia postępowania przygotowawczego wobec podmiotów zbiorowych oraz stosowanie przez prokuratora w stosunku do podmiotów zbiorowych środków zapobiegawczych.