Nowe pojęcie mediacji – nowelizacja Kodeksu Postępowania Cywilnego
Z dniem 1 stycznia 2016 r. wchodzi w życie ustawa z dnia 10 września 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów (Dz. U. z 2015 r., poz. 1595), która w sposób istotny zmienia instytucję mediacji odnoszącą się do wszelkiego rodzaju spraw cywilnych.
Niniejsza ustawa spowoduje, iż większość podmiotów w najbliższym czasie, najprawdopodobniej będzie miała styczność z mediacją, jako sposobem na rozwiązanie sporu ze stroną przeciwną, bowiem na mocy art. 10 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) Sądy zostały zobowiązane do nakłaniania stron do ugodowego załatwienia sprawy, w szczególności na drodze mediacji.
Celem uchwalonej ustawy jest zachęcenie stron do ugodowego zakończenia sporów, a co za tym idzie zwiększenie popularności mediacji, jako alternatywy dla postępowań sądowych.
Znowelizowane przepisy nakładają na strony obowiązek podjęcia próby rozwiązania sporu już na etapie przedsądowym. Od dnia 1 stycznia 2016 r. każdy pozew składany w sądzie, dotyczący sprawy, która może być zakończona ugodą, musi obowiązkowo zawierać informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia. Przepisy te nakładają na przyszłego powoda podjęcie obligatoryjnej próby rozwiązania sporu w drodze mediacji lub innego pozasądowego sposobu. Przykładem takiej próby może być skierowanie do drugiej strony propozycji poddania sprawy mediacji lub jednostronne skierowanie przez powoda wniosku o wszczęcie mediacji.
Jak już wskazano powyżej, ustawodawca poprzez nowelizację zobowiązuje strony sporu do podjęcia pozasądowych prób rozwiązania sporu już na etapie przedsądowym. W tym miejscu powstaje pytanie, czy postępowanie mediacyjne prowadzone przed wszczęciem sprawy sądowej przerywa bieg terminu przedawnienia roszczeń?
Art. 123 § 1 pkt 3 k.c. stanowi, iż przerwa w biegu terminu przedawnienia następuje na skutek wszczęcia mediacji. Jak precyzuje art. 1836 k.p.c. wszczęcie mediacji przez stronę następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji wraz z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie. Obowiązujące regulacje nie gwarantowały wnioskodawcy, że złożenie wniosku o wszczęcie mediacji spowoduje przerwanie biegu przedawnienia. Gdy mediator odmówił lub druga strona po otrzymaniu wniosku o jej wszczęcie odmówiła poddania się mediacji , nie dochodziło do wszczęcia postępowania mediacyjnego, a co za tym idzie nie dochodziło do przerwania biegu przedawnienia. Tymczasem, od dnia 1 stycznia 2016 r. wniosek o wszczęcie postępowania mediacyjnego składany przez stronę, która zawarła umowę o prowadzenie mediacji, przerwie bieg przedawnienia po spełnieniu określonych czynności następczych.
Do czynności następczych możemy zaliczyć przykładowo wytoczenie powództwa o roszczenie, które było objęte wnioskiem mediacyjnym, w terminie trzech miesięcy od daty zakomunikowania odmowy uczestniczenia w mediacji przez drugą stronę lub mediatora. Zgodnie bowiem ze znowelizowanym art. 1836 § 3, w przypadkach, o których mowa w § 2 pkt 1-3, strona wytoczy powództwo o roszczenie, które było objęte wnioskiem o przeprowadzenie mediacji, w terminie trzech miesięcy od dnia:
1) w którym mediator lub druga strona złożyli oświadczenie powodujące, że mediacja nie została wszczęta,
2) następnego po upływie tygodnia od dnia doręczenia wniosku o przeprowadzenie mediacji, gdy mediator lub druga strona nie złożyli oświadczenia, o którym mowa w pkt 1,
– w odniesieniu do tego roszczenia zostają zachowane skutki przewidziane dla wszczęcia mediacji.„
Jednakże, należy pamiętać, iż przerwanie biegu przedawnienia następuje dopiero z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o wszczęcie mediacji (wniosek doręcza się wraz z dowodem doręczenia tego wniosku drugiej stronie), zatem powinien on być doręczony drugiej stronie wcześniej niż mediatorowi.
Zgodnie z art. 1831 k.p.c. mediacja jest dobrowolna i prowadzi się ją na podstawie umowy lub postanowienia Sądu, za zgodą strony. Również po dniu 1 stycznia 2016 r., mediacja pozostanie dobrowolna. Oznacza to, że żadna ze stron nie jest zobligowana do wyrażenia zgody na prowadzenie mediacji przed wszczęciem postępowania sądowego lub w jego trakcie, ani do zawarcia umowy o mediację przed powstaniem sporu.
Co istotne, od 1 stycznia 2016 r. strona musi liczyć się z negatywnymi konsekwencjami bezzasadnej odmowy podjęcia mediacji. Zgodnie ze znowelizowanym art. 103 § 2 k.p.c. Sąd może obciążyć stronę obowiązkiem zwrotu tych kosztów, które zostały wywołane jej niesumiennym lub niewłaściwym postępowaniem, niezależnie od wyniku sprawy. Jako przykład takich kosztów należy wskazać koszty spowodowane oczywiście nieuzasadnioną odmową poddania się mediacji.
W porównaniu z obecnie obowiązującym stanem prawnym zmiana jest znacząca, z uwagi na fakt, iż strona, która odmawia poddania się mediacji, jeżeli jest to w sposób oczywisty nieuzasadnione, może być obciążona kosztami wywołanymi swoim postępowaniem.
Znowelizowana ustawa wyposażyła Sądy w szersze uprawnienia, które umożliwiają wywieranie wpływu na strony, celem skłonienia ich do rozwiązania sprawy ugodowo w postępowaniu mediacyjnym Sąd będzie posiadał możliwość, zgodnie z art. 1838 k.p.c., skierowania strony do mediacji na każdym etapie postępowania. Wcześniej było to możliwe jedynie do czasu zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę. W tym celu Sąd może wydać odpowiednie postanowienie na posiedzeniu niejawnym, w którym określa czas trwania mediacji (nie dłuższy niż trzy miesiące), wyznacza mediatora dysponującego odpowiednią wiedzą i umiejętnościami.
Na marginesie należy wskazać, iż na zgodny wniosek stron lub z innych ważnych powodów, jeżeli sprzyja to ugodowemu załatwieniu sprawy, termin prowadzenia mediacji może zostać przedłużony.
Sąd, przed podjęciem decyzji, czy konkretna sprawa nadaje się do mediacji, może wezwać stronu do udziału w postępowaniu informacyjnym dotyczącym polubownych metod rozwiązywania sporów. Co istotne, spotkanie informacyjne nie musi być prowadzone przez Sędziego. Takie uprawnienia będą posiadali również referendarze sądowi, urzędnicy sądowi lub stali mediatorzy. Strony powinny stawić się na takie posiedzenie. Jeżeli tego nie zrobią, bez uzasadnionej przyczyny, wówczas mogą zostać obciążone kosztami stawiennictwa strony przeciwnej.
Należy wskazać, iż Sąd orzekając o wysokości przyznanych stronie kosztów procesu, będzie mógł uwzględnić czynności podjęte w celu pozasądowego rozwiązania sprawy nawet przed wniesieniem pozwu. Dlatego także, udział w postępowaniu mediacyjnym może wiązać się z koniecznością poniesienia kosztów mediacji lub zwiększonych kosztów zastępstwa procesowego strony przeciwnej lub własnego pełnomocnika.
Znowelizowany art. 109 § 2 k.p.c. stanowi, że orzekając o wysokości przyznanych stronie kosztów procesu, Sąd bierze pod uwagę celowość poniesionych kosztów oraz niezbędność ich poniesienia z uwagi na charakter sprawy. Przy ustalaniu wysokości kosztów poniesionych przez stronę reprezentowaną przez pełnomocnika będącego adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu, a także charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Przepis powyższy stanowić będzie podstawę do uwzględniania celowych i niezbędnych kosztów profesjonalnego pełnomocnika poniesionych na czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu nawet przed wniesieniem pozwu.