Zakres przedmiotowy pełnomocnictwa procesowego
Strony, ich organy lub przedstawiciele ustawowi występujący w procesie sądowym mają uprawnienie do reprezentowania siebie samodzielnie, bądź przez ustanowionego przez siebie pełnomocnika procesowego.
Udzielenie pełnomocnictwa procesowego ma ściśle określone skutki dla mocodowacy. Podstawowe skutki udzielenia pełnomocnictwa określa przepis art. 91 kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do:
1) wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy;
2) wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji;
3) udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu;
4) zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie;
5) odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.
Powyższe wyliczenie stanowi, iż w dokumencie udzielenia pełnomocnictwa, bądź jeżeli pełnomocnictwo zostaje udzielone podczas posiedzenia sądowego i włączone do protokołu, już z samego faktu udzielenia pełnomocnictwa wynika, iż pełnomocnik uprawniony jest do czynności określonych w art. 91 k.p.c.
Granice pełnomocnictwa procesowego można też zawęzić w stosunku do treści art. 91 k.p.c. W szczególności – w oparciu o pkt 4 tego przepisu – można wyłączyć prawo pełnomocnika do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa. Ponadto dopuszczalne jest ograniczenie czasowe obowiązywania pełnomocnictwa procesowego, np. do konkretnej daty, albo ograniczenie pełnomocnictwa tylko do występowania przed sądami jednej instancji. Podkreślenia jednak wymaga, iż mocodawca nie może ograniczyć pełnomocnictwa procesowego do dokonania czynności wymienionych w przepisie art. 91 pkt 1-3 oraz 5 k.p.c. Aczkolwiek mocodawca ma prawo ustanowić pełnomocnika do dokonywania wyłącznie określonych czynności procesowych. Wówczas, aby pełnomocnictwo było skuteczne musi dokładnie wskazywać dane czynności. Udzielenie takiego pełnomocnictwa powoduje, że pełnomocnik nie będzie pełnomocnikiem procesowym. Będzie to miało znaczenie np. przy orzekaniu o kosztach zastępstwa procesowego oraz przy ustalaniu, czy spełnione są wymagania wynikające z przymusu adwokacko-radcowskiego. Strona nie będzie mogła domagać się kosztów zastępstwa procesowego, ani nie będzie mogła korzystać z takiego pełnomocnika w przypadku postępowań, w których występuje przymus radcowsko-adwokacki czyli np. przed Sądem Najwyższym, bądź w postępowaniu w którym obligatoryjna jest obrona np. w post. karnym w sprawie o zbrodnię.
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 15.12.2011 r. w sprawie o sygn. akt. II CZ 137/11, treść pełnomocnictwa winna odzwierciedlać jego rzeczywisty zakres i nie ma podstaw do narzucania sądowi obowiązku dokonywania wykładni złożonego w nim oświadczenia w zależności od etapu postępowania, na jakim zostało udzielone oraz do jakiego pisma procesowego zostało dołączone. Tak więc, w przypadku gdy pełnomocnictwo ma obejmować szerszy, bądź węższy zakres art. 91 k.p.c. musi to z niego bezpośrednio wynikać.
Czynności procesowe objęte zakresem przedmiotowym pełnomocnictwa procesowego, dokonane przez pełnomocnika, wywołują bezpośredni skutek prawny w sferze prawnej mocodawcy bez względu na to, czy skutek ten dla niego. Obejmuje zatem upoważnienie do podejmowania decyzji i czynności o charakterze procesowym. Nie daje ono natomiast pełnomocnikowi umocowania do ingerencji w materialnoprawne stosunki w jakich pozostaje mocodawca, w szczególności nie upoważnia do przyjęcia, bądź złożenia oświadczenia o dokonaniu potrącenia. Do osiągnięcia skutku potrącenia, o jakim mowa w art. 498 § 2 k.c. – wzajemnego umorzenia wierzytelności, konieczne jest złożenie oświadczenia o potraceniu (o charakterze materialnoprawnym), które to oświadczenie winno być złożone wobec dłużnika (będącego jednocześnie wierzycielem z innej wierzytelności), tak aby mógł zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 1 k.c.). Oświadczenie o potraceniu, jak inne oświadczenia woli, może być złożone przez pełnomocnika, jednakże musi on być w tym zakresie umocowany. Przewidziany w art. 91 k.p.c. zakres umocowania nie uprawnia pełnomocnika procesowego z mocy ustawy do złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu ani do odbierania takich oświadczeń. O ile dopuszczalne jest ustalenie w oparciu o okoliczności danej sprawy, ze pełnomocnikowi procesowemu zostało udzielone pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o potrąceniu w sposób dorozumiany (choć w niniejszym przypadku brak jest podstaw i ku temu), to nie może to dotyczyć udzielenia pełnomocnictwa do przyjęcia takiego oświadczenia, gdyż nie można domniemywać, ze strona akceptuje przyjęcie w jej imieniu, sprzecznego z jej interesem prawnym oświadczenia przeciwnika.
Pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje z mocy prawa umocowania do wniesienia skargi kasacyjnej i udziału w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem Najwyższym. Stanowisko to ma charakter ogólny i obejmuje także ustanowienie dla jednej ze stron (uczestnika postępowania) pełnomocnika procesowego z urzędu (art. 118 i art. 91 k.p.c.). Dla reprezentowania mocodawcy przed Sądem Najwyższym niezbędne jest ustanowienie szczegółowego pełnomocnictwa do występowania przed Sądem Najwyższym. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 9.12.2011 r. w sprawie o sygn. akt III CZ 73/11 „Jeżeli z pełnomocnictwa wyraźnie wynika, iż obejmuje ono upoważnienie do reprezentacji „we wszystkich instancjach”, to w konsekwencji dotyczy postępowania przed sadami powszechnymi, a nie Sądem Najwyższym”.
Ponadto pełnomocnictwo procesowe udzielone na podst. art. 91 k.p.c. nie upoważnia do dokonania zapisu na sąd polubowny, działania przed sądem polubownym (art. 1154 i n.), występowania w sprawach powództw przeciwegzekucyjnych (art. 840, 8401 i 841), odbioru kosztów procesu od innej osoby niż strona przeciwna ani rozporządzania odebranymi kosztami. Dla dokonania tych czynności prze pełnomocnika wymagane jest dokładne wskazanie ich w dokumencie pełnomocnictwa.
Zakres przedmiotowy pełnomocnictwa procesowego obejmuje również prawo pełnomocnika do udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego, czyli tzw. substytucji. Pełnomocnikiem substytucyjnym może być wyłącznie adwokat lub radca prawny, natomiast ustanowić go może każdy pełnomocnik procesowy, także nieprofesjonalny. Oznacza to również, że substytutem adwokata może być także radca prawny, a substytutem radcy prawnego może być także adwokat.
Ustanowienie pełnomocnika substytucyjnego oznacza, że strona zastępowana jest w sprawie przez co najmniej dwóch pełnomocników. Każdy z nich działa ze skutkiem bezpośrednio dla mocodawcy, przy czym zaznaczyć trzeba, że mocodawcą dla substytuta jest strona, a nie pełnomocnik, który go ustanowił.
Strona może posiadać więcej niż jednego pełnomocnika, wówczas każdy z nich ma takie same uprawnienia do występowania w sprawie i dokonywania czynności procesowych. Jednakże pełnomocnik procesowy nie jest uprawniony do skutecznego wypowiedzenia pełnomocnictwa innemu pełnomocnikowi tej samej strony (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1.09.2009 r., sygn. akt I UK 94/09)
Dopuszczalne, mieszczące się z mocy samego prawa w zakresie pełnomocnictwa procesowego, jest dokonywanie czynności przez umocowanego w sprawie pełnomocnika – w sensie czasowym – już po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, ale – w sensie merytorycznym – dotyczących wcześniejszych jego faz. (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28.01.2009 r. sygn. akt IV CZ 110/08, LEX nr 746186)
Zgodnie z przepisem 118 § 2.k.p.c. adwokat lub radca prawny ustanowiony przez sąd jest obowiązany zastępować stronę do prawomocnego zakończenia postępowania, chyba że z postanowienia sądu wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej. Przepis § 2 art. 118 k.p.c. zawęża zakres pełnomocnictwa procesowego, który określa art. 91 k.p.c. Adwokat ustanowiony z urzędu w postępowaniu przed sądem powszechnym nie jest umocowany do działania za stronę w postępowaniu egzekucyjnym po prawomocnym zakończeniu postępowania.