Zapis windykacyjny
Instytucja zapisu windykacyjnego została wprowadzona do kodeksu cywilnego ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r. Nr 85, poz. 458), która weszła w życie w dniu 23 października 2011 r.
Zgodnie z art. 9811 § 1 kodeksu cywilnego w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny). Zapis windykacyjny stanowi zatem rozrządzenie testamentowe, w którym spadkodawca postanawia, iż oznaczona osoba nabywa określony przedmiot (przedmiot zapisu) z chwilą otwarcia spadku, które następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Skutek rozporządzający rozrządzenia testamentowego następuje w chwili otwarcia spadku. [1]Innymi słowy zapis windykacyjny powoduje, że zapisobierca windykacyjny staje się z chwilą śmierci spadkodawcy wprost uprawniony do tego, co stanowi przedmiot zapisu.[2]
W literaturze wskazuje się, iż w przypadku gdy spadkodawca przeznaczy jednej osobie kilka przedmiotów ze swojego majątku mortis causa, to należy przyjąć, że ustanowił kilka samodzielnych zapisów windykacyjnych na rzecz tej samej osoby. Zapisy te nie wpływają na siebie, przykładowo nieważność ustanowienia jednego z nich nie ma znaczenia dla ważności i skuteczności pozostałych.[3]
Należy zaznaczyć, iż spadkodawca, ustanawiając w testamencie kilku spadkobierców, nie ma możliwości skutecznego przesądzenia o sposobie podziału między spadkobiercami przedmiotów należących do spadku. Spadkodawca, ustanawiając w testamencie kilku spadkobierców, nie może zatem w sposób wiążący zdecydować o tym, jakie przedmioty należące do spadku przypadną poszczególnym spadkobiercom. Instytucja zapisu windykacyjnego umożliwia spadkodawcy decydowanie o losach poszczególnych przedmiotów spadkowych, a nie tylko oznaczonych ułamkowo części spadku, po jego śmierci. Zapis windykacyjny umożliwia pełną i natychmiastową – w chwili otwarcia spadku – realizację woli testatora.[4] Dzięki zapisowi windykacyjnemu spadkodawca ma możliwość skutecznego zdecydowania o sposobie podziału pozostałego po nim majątku.
Celem ustanowienia ważnego zapisu windykacyjnego muszą być spełnione następujące przesłanki:
– zapis musi zostać umieszczony w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego,
– zgodnie z art. 9811 § 2 kodeksu cywilnego przedmiotem zapisu może być jedynie:
1) rzecz oznaczona co do tożsamości,
2) zbywalne prawo majątkowe,
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.
Zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.[5]
W doktrynie podkreśla się, iż przedmiotem zapisu windykacyjnego nie mogą być rzeczy oznaczone tylko co do gatunku ani pieniądze. Wskazuje się, iż przedmiot zapisu windykacyjnego musi być dokładnie i jednoznacznie określony w treści rozrządzenia testamentowego z uwagi na okoliczność, iż przedmiot ten z chwilą otwarcia spadku przechodzi na uprawnionego. „Nadto, musi być tego rodzaju, że skutki prawne rozrządzenia testamentowego w postaci zapisu windykacyjnego zostaną zrealizowane w chwili otwarcia spadku bez udziału innych osób, na przykład spadkobierców czy dłużników spadkodawcy. Realizacja tych skutków może wprawdzie wymagać podjęcia dodatkowych czynności przez osobę uprawnioną z tytułu zapisu windykacyjnego. Z istoty tych czynności musi jednak wynikać, że mogą być one podjęte przez samego uprawnionego, na przykład na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia uprawniony może złożyć wniosek o wpis w księdze wieczystej. W świetle komentowanego przepisu przedmiotem zapisu windykacyjnego nie może też być udział w majątku wspólnym małżonków (majątku objętym wspólnością).” [6]
W literaturze reprezentowane jest stanowisko, iż dopuszczalne jest uczynienie przedmiotem zapisu windykacyjnego udziału we współwłasności rzeczy. „Brzmienie art. 9811 § 2 pkt 1 KC wskazuje wyłącznie na całą rzecz oznaczoną co do tożsamości. Tym niemniej należy jednoznacznie dopuścić tego rodzaju legaty windykacyjne (tak też Skowrońska-Bocian, Komentarz. Spadki 2011, art. 9811, pkt 11; H. Witczak, Zmiany, s. 1082; P. Zakrzewski, Zapis, s. 11). Jeśli nawet zakwestionować by podstawę takiego legatu w postaci art. 9811 § 2 pkt 1 KC, to niewątpliwie udział we współwłasności rzeczy jest zbywalnym prawem majątkowym, a zatem mieści się w kategorii dopuszczalnych przedmiotów zapisu windykacyjnego z art. 9811 § 1 pkt 2 KC.”[7]
Zaznacza się, iż nie jest natomiast dopuszczalne rozporządzenie tytułem zapisu windykacyjnego częścią składową rzeczy, ponieważ nie stanowi ona samodzielnego przedmiotu obrotu.[8]
[1] Andrzej Kidyba (red.), Elżbieta Niezbecka, Komentarz do art.981(1) Kodeksu cywilnego, stan prawny 15.11.2011 r., Lex Omega.
[2] Maksymilian Pazdan [w:] Krzysztof Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny Komentarz do artykułów 450-1088 Tom II,
Warszawa 2011, s. 1152.
[3] Konrad Osajda (red.), Konrad Osajda, Komentarz do art. 981 [1] Kodeksu cywilnego, wyd. 7, Legalis.
[4] Maksymilian Pazdan [w:] Krzysztof Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny Komentarz do artykułów 450-1088 Tom II, Warszawa 2011, s. 1153.
[5] Art. 9812 kodeksu cywilnego.
[6] Andrzej Kidyba (red.), Elżbieta Niezbecka, Komentarz do art.981(1) Kodeksu cywilnego, stan prawny 15.11.2011 r.,
Lex Omega.
[7] Konrad Osajda (red.), Konrad Osajda, Komentarz do art. 981 [1] Kodeksu cywilnego, wyd. 7, Legalis.
[8] Tamże.