Powstanie i wygaśnięcie prawa do firmy oraz jego ochrona.
Pojęcie „firma” pochodzi od łacińskiego słowa firmare, które w języku polskim znaczy stwierdzać, umacniać. Drugim tropem jest łacińskie określenie czynności polegającej na umocnieniu dokumentu własnym podpisem lub, jak w praktyce miało to zazwyczaj miejsce, dotknięciem ręki – czyli firmatio.[1] Dziś, w języku polskim, słowo ma wiele znaczeń. Najczęściej używane jest jako synonim przedsiębiorstwa, przedsiębiorcy, zakładu pracy, niekoniecznie prowadzącego działalność gospodarczą.[2] Zgodnie z treścią obowiązującej regulacji firma jest oznaczeniem przedsiębiorcy.
Art. 432KC stanowi: „Przedsiębiorca działa pod firmą,” a zgodnie z art. 431 KC „przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331§1 KC, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.”
Zgodnie z powyższym, uzyskanie statusu przedsiębiorcy i pośrednio prawa do firmy następuje na skutek spełnienia łącznie przesłanek z art. 431 KC i nie jest uzależnione od realizacji jakiegokolwiek obowiązku publicznoprawnego[3], takiego jak np. wpis do rejestru CEIDG czy KRS. Zawieszenie działalności nie wywiera skutków w zakresie prawa do firmy.
Wygaśnięcie prawa do firmy może nastąpić na skutek trwałego i całkowitego zaprzestania działalności gospodarczej lub zawodowej przez przedsiębiorcę. W tym przypadku istotny jest moment, w którym nastąpiło zaprzestanie, a nie chwila zawiadomienia organu rejestrowego czy dokonania wpisu.
Mając już wiedzę o tym, czym jest firma i komu przysługuje prawo do niej, należy przybliżyć zagadnienia dotyczące jej ochrony. Ochrona prawa do firmy została w sposób autonomiczny i kompleksowy uregulowana w obowiązującym kodeksie cywilnym w art. 4310 KC i stanowi samodzielną i wystarczającą podstawę prawną. W konsekwencji, nie ma podstaw prawnych do stosowania reżimu ochronnego przewidzianego dla osób prawnych z art. 43 KC, czy reżimu właściwego dla ochrony dóbr osób fizycznych, uregulowanego w art. 24 KC.
Spełnienie przesłanek z art. 4310 KC powoduje uruchomienie możliwości skorzystania z mechanizmu ochronnego. Zgodnie z dyspozycją przywołanego artykułu, roszczenia przysługują przedsiębiorcy, którego prawo do firmy zostało zagrożone naruszeniem bądź naruszenie zostało dokonane.
Po pierwsze przedsiębiorcy przysługuje roszczenie o zaniechanie działań naruszających bądź grożących prawu do firmy. Zagrożenie jak i naruszenie muszą być zdarzeniami realnie istniejącym bądź mogącymi zaistnieć, a nie wyimaginowanymi, potencjalnym. W ramach tego roszczenia powód może domagać się zaniechania, czyli zaprzestania działania nagannego. Ponadto zastosowanie znajduje domniemanie prawne bezprawności czynu, dzięki czemu powód nie musi udowadniać, że działanie pozwanego miało charakter bezprawny.
Jako drugie przedsiębiorca żądać może usunięcia skutków zaistniałego naruszenia prawa do firmy. Ustawodawca daje mu możliwość zwrócenia się do pozwanego z żądaniem przywrócenia stanu sprzed naruszenia, co jednak w praktyce jest może okazać się trudne.
Kolejnym roszeniem przysługującym przedsiębiorcy, którego prawo do firmy zostało naruszone jest roszczenie o złożenie oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej formie lub treści. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż to powód może zdecydować o treści i o formie oświadczenia, do którego złożenia sąd w wyroku może zobowiązać pozwanego.
Ponadto mamy do wyboru roszczenie odszkodowawcze lub roszczenie o wydanie korzyści, uzyskanych na skutek dokonania naruszenia.
Z roszczeniem odszkodowawczym powód będzie mógł wystąpić o naprawienie szkody majątkowej na zasadach ogólnych. Odpowiedzialność naruszającego oparta będzie na zasadzie winy, a sam poszkodowany, dla skutecznego zgłoszenia roszczenia, będzie musiał wykazać, że szkoda majątkowa i zawiniony czyn naruszającego są w związku przyczynowo – skutkowym.
Natomiast roszczenie o wydanie korzyści pozwala powodowi odzyskać utracone korzyści, uzyskane przez naruszającego (pozwanego), na skutek dokonanego naruszenia prawa do firmy powoda. Należy się zgodzić z J. Szwają, którego zdaniem w przypadku tego roszczenia należy stosować przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu,[4] z których wynika, że zubożenie jednego podmiotu musi być powiązane ze wzbogaceniem się innego, a przesunięcie majątkowe musi dokonać się bezpodstawnie.
[1] M. Kępiński (w:) Prawo spółek handlowych, pod red. A. Kocha i J. Napierały, Warszawa 2011, s.122
[2] A. Janiak (w:) Komentarz do Kodeksu cywilnego, 2012 r.
[3] Por. Z. Radwański, Podmioty prawa cywilnego w świetle zmian kodeksu cywilnego przeprowadzonych ustawą z dnia 14 lutego 2003 r., PS 2003, nr 7-8, s.19.
[4] Por. J. Szwaja (w:) Kodeks spółek handlowych. Komentarz…, t. V, s. 446.