Co grozi członkowi zarządu, który nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości?
Obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wynika z treści art. 21 ust 2 Prawa upadłościowego i naprawczego. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością obowiązek ten dotyczy każdego członka zarządu, bez względu na określony w umowie spółki sposób reprezentacji. Brak realizacji tego obowiązku w odpowiednim momencie wiąże się z możliwością dochodzenia roszczeń przez wierzycieli spółki. Na czym polega ta odpowiedzialność? jak jej uniknąć?
Wobec podmiotów zobowiązanych do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, polski system prawa przewiduje dwojaką podstawę prawną odpowiedzialności cywilnej: 1. na podstawie art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego i naprawczego, 2. na podstawie art. 299 Kodeksu spółek handlowych. Odpowiedzialność cywilnoprawna członków zarządu na podstawie art. 21 ust. 3 p.u.n. ma naturę prawną odpowiedzialności deliktowej. Oznacza to, że do powstania odpowiedzialności muszą zaistnieć trzy elementy: zdarzenie, związek przyczynowo-skutkowy i szkoda. Konsekwencją tego jest fakt, iż wierzyciel, aby dochodzić skutecznie odszkodowania na podstawie ww. przepisu, musi wykazać, że w skutek niezłożenia lub spóźnionego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, nie zostanie zaspokojony w takim stopniu, w jakim byłby, gdyby wniosek złożono w terminie.
Odpowiedzialność członków zarządu z tytułu art. 299 k.s.h. powstaje, jeśli ziszczą się łącznie dwie przesłanki. Po pierwsze muszą istnieć niezaspokojone zobowiązania spółki, po drugie wierzyciele muszą uprawdopodobnić, że egzekucja z majątku spółki jest bezskuteczna. Bezskuteczność tą należy rozumieć szeroko, zatem wierzyciel nie musi kierować egzekucji do całego majątku spółki. Odpowiedzialność członków zarządu jest w tym momencie odpowiedzialnością subsydiarną wobec spółki, oraz odpowiedzialnością osobistą, co oznacza, że można ją kierować do całego majątku osobistego członków zarządu. Osoba pełniąca funkcję w zarządzie może się uwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wykaże przed Sądem (dowodami i podanymi w odpowiedzi na pozew), że:
– we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że,
– niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że
– pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody .
Z doświadczeń procesowych radców prawnych Kancelarii Prawnej Renata Urowska i Wspólnicy, wynika, że:
– częsty argumentem obronnym pozwanych bywa oświadczenie o rezygnacji z pełnienia funkcji złożone przez pozwanego członka zarządu przed powstaniem wymagalnej wierzytelności dochodzonej pozwem – ma wiarygodność takiej obrony wpływ mają dwie kwestie: po pierwsze moment ujawnienia tego faktu w Krajowym Rejestrze Sądowym (dobra wiara powoda), a po drugie istnieje konieczność przeprowadzenia przez pozwanego dowodów na złożenie takiego oświadczenia o rezygnacji innemu członkowi zarządu spółki lub organowi spółki (zgromadzeniu wspólników).
– w różnych sprawach przeciw tym samym członkom zarządu opinie biegłych są rozbieżne. W jednej sprawie biegły może stwierdzić, że wniosek o upadłość nie był spóźniony a w drugiej, że był spóźniony, co skutkuje przegraną w braku udowodnienia już w samej odpowiedzi na pozew istnienia ww. przesłanek uwalniających od odpowiedzialności. (pamiętajmy, że powództwo z art. 299 k.s.h. jest rozpatrywane przez sąd gospodarczy na podstawie bardzo sformalizowanych przepisów postępowania w sprawach gospodarczych).
Poza wyżej wymienionymi sytuacjami, które mogą skutkować obciążenie majątków osobistych członków zarządu zobowiązaniami spółki, istnieją jeszcze inne negatywne strony niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie np. odpowiedzialność karna czy możliwość ograniczenia swobody prowadzenia własnej działalności gospodarczej przez członka zarządu.
Zgodnie z art. 586 k.s.h. stanowi, że kto będąc członkiem zarządu lub likwidatorem spółki nie zgłasza wniosku o ogłoszenie upadłości pomimo zaistnienia warunków uzasadniających taką czynność, podlega karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku. Poza tym Sąd, za omawiane przestępstwo może orzec środek karny z art. 41 Kodeksu karnego, jakim jest zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej.
Co istotne, znamiona przestępstwa są spełnione nawet wtedy, jeśli pomimo zaniechania odpowiednich działań, nie powstała żadna szkoda. Karze podlega już sam fakt niezłożenia wniosku.
Również art. 373 p.u.n. sankcjonuje zaniechanie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przez osoby obowiązane w terminie 2 tygodni od momentu zaistnienia przesłanek upadłości. W tym wypadku, warunkiem poniesienia odpowiedzialności jest wina osoby obowiązanej. Jej brak może zwolnić członka zarządu od odpowiedzialności.
Zgodnie z ww. przepisem Sąd może orzec pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu. O ile w przypadku zakazu zasiadania w organach spółki wszystko jest jasne, o tyle pojawia się w doktrynie spór na temat sformułowania „prawo prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek”. Obecnie dominuje pogląd, iż osoba przeciwko której orzeczono ww. zakaz nie może uzyskać statutu przedsiębiorcy, a zatem nie może prowadzić żadnej działalności gospodarczej.
Jak widać sankcje za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie mogą być bardzo dotkliwe. Dlatego tak ważne z punktu widzenia członków zarządu powinno być kontrolowanie stanu finansów spółki i ewentualne terminowe składanie wniosku o ogłoszenie upadłości.