Interes prawny kredytobiorców w udzieleniu zabezpieczenia roszczenia o ustalenie nieważności umowy kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej
Najdalej idącym żądaniem kredytobiorców względem banków jest żądanie ustalenia, że umowa kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej jest nieważna[1]. Następstwem ustalenia nieważności umowy jest to, że spełnione na podstawie nieważnej umowy świadczenia nabierają charakteru świadczeń nienależnych, bowiem umowna podstawa prawna tych świadczeń odpadła. W następstwie tego, zgodnie z przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu strony obowiązane są do zwrotu świadczeń, które wzajemnie sobie świadczyły, co w konsekwencji daję podstawę do dochodzenia jednym pozwem ustalenia i zapłaty od pozwanego banku. W związku z powyższym, w ramach jednego pozwu kredytobiorcy formułowane coraz częściej obok żądania ustalenia jest żądanie zapłaty kwoty stanowiącej sumę wszelkich wpłat dokonanych przez kredytobiorcę na rzecz banku uiszczanych w związku z umową kredytu. Z uwagi na fakt, iż proces wszczęty na podstawie takiego pozwu może trwać latami, warto rozważyć wystąpienie z wnioskiem o zabezpieczenie swoich roszczeń.
Pamiętać należy, że samo wniesienie pozwu o ustalenie i zapłatę nie zwalnia kredytobiorców z obowiązków, jakie ciążą na nich na mocy umowy. Istnieje jednak sposób, by w ramach postępowania zabezpieczającego wnosić o udzielenie powodom zabezpieczenia roszczenia o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego jest nieważna, przez unormowanie praw i obowiązków stron na czas trwania postępowania w ten sposób, że:
2. pozwany nie będzie uprawniony do złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy kredytu hipotecznego w okresie od dnia wytoczenia powództwa do czasu uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w tej sprawie.
Jeśli Sąd prawomocnie orzeknie o udzieleniu zabezpieczenia kredytobiorcom zgodnie z ich wnioskiem, kredytobiorcy uprawnieni wówczas będą do powstrzymania się od płatności rat kapitałowo-odsetkowych, nie ryzykując jednocześnie postawieniem kredytu w stan wymagalności, np. na skutek wypowiedzenia umowy przez bank z uwagi na zaniechanie płatności.
W tym miejscu warto wskazać, że żądanie udzielenia zabezpieczenia roszczenia można sformułować zarówno przed, jak i w trakcie postępowania. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia może zostać sformułowany w pozwie i wówczas nie podlega on dodatkowej opłacie sądowej. Jeśli kredytobiorcy zdecydują się na sformułowanie wniosku o zabezpieczenie roszczenia przed wytoczeniem powództwa lub w trakcie postępowania, muszą liczyć się z koniecznością pokrycia opłaty sądowej w kwocie 100 zł od wniosku o zabezpieczenie roszczenia lub zwrócić się do sądu z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych, w tym kosztów opłaty sądowej od wniosku o zabezpieczenia roszczenia, powołując się na trudną sytuację materialną i niemożność uiszczenia opłaty bez uszczerbku dla siebie lub rodziny.
Przesłankami udzielenia zabezpieczenia roszczenia przez Sąd są: uprawdopodobnienie roszczenia, które podlega zabezpieczeniu oraz posiadanie interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Przesłanki te powinny zostać spełnione łącznie.
Uprawdopodobnienie jest czynnością procesową zmierzającą do wykazania prawdopodobieństwa prawdziwości twierdzeń. W związku z tym, że Sąd oceniając, czy dane twierdzenie jest uprawdopodobnione przez stronę nie stosuje szczegółowych przepisów o dowodzeniu, strona w celu uprawdopodobnienia może powołać się nie tylko na środki dowodowe w rozumieniu k.p.c., ale także na środki nimi nie będące. Według przedstawiciela doktryny: „Roszczenie jest uprawdopodobnione, jeżeli prima facie istnieje znaczna szansa na jego istnienie, co nie wyklucza tego, że w świetle głębszej analizy stanu faktycznego i prawnego wniosek może okazać się bezzasadny„[2].
Uprawdopodobnienie roszczenia o ustalenia nieważności umowy kredytu i zapłatę może polegać w szczególności na przytoczeniu we wniosku postanowień zawartych w umowie kredytu i regulaminie charakteryzujących się abuzywnością jak i szeregu orzeczeń w podobnych sprawach, w których Sądy orzekały o ustaleniu nieważności umowy kredytu oraz przytoczeniu twierdzeń i środków przemawiających za tym, że konkretna umowa kredytu, której dotyczy wniosek, może być uznana za nieważną.
Drugą przesłankę udzielenia zabezpieczenia tj. posiadanie interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia dookreśla art. 730 § 2 k.p.c., który stanowi, że: „Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie„.
Czym jest interes prawny? „Najczęściej interes ten określa się jako obiektywną, w świetle obowiązujących przepisów, czyli wywołaną rzeczywistą koniecznością ochrony określonej sfery prawnej, potrzebę uzyskania orzeczenia sądowego o odpowiedniej treści„[3].
Aby należycie scharakteryzować interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia warto przytoczyć fragment uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w Gliwicach, I Wydział Cywilny z dnia 18 lutego 2020 roku, sygn. akt I Co 70/20, w którym Sąd udzielił zabezpieczenia roszczenia kredytobiorcy: „celem zabezpieczenia jest udzielenie tymczasowej ochrony prawnej podmiotom potrzebującym, interes prawny istnieje w przypadku, gdy zachodzi potrzeba zapewnienia uprawnionemu „należytej ochrony prawnej”, zanim uzyska on ochronę definitywną (ostateczną), czyli zanim zostanie osiągnięty cel postępowania w sprawie, w związku z którym następuje udzielenie zabezpieczenia. Z kolei „należyta ochrona prawna” polega na usunięciu naruszenia albo zagrożenia naruszenia praw uprawnionego„[4].
Warto zwrócić uwagę również na postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 9 kwietnia 2020 r., sygn. XII C 174/20 [p-ko mBank S.A.], w którego uzasadnieniu możemy przeczytać: „Brak unormowania praw i obowiązków stron na czas trwania postępowania mógłby narazić powodów na straty finansowe, biorąc pod uwagę fakt, że regularnie uiszczają raty kapitałowo-odsetkowe na rzecz pozwanego na podstawie umowy , która z dużym prawdopodobieństwem może zostać uznana za nieważną. Jednocześnie w ślad za powodami należy wskazać, że może to doprowadzić do obciążenia ich majątku i bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego, zwiększając skalę rozliczeń w przypadku stwierdzenia nieważności umowy. Także powołane we wniosku okoliczności, tj. liczne spory sądowe na tle umów kredytu powiązanych z walutą szwajcarską, zmiana linii orzeczniczej na niekorzyść banków, a także publikacje organów państwowych, przemawiają za podejrzeniem, że brak zabezpieczenia uniemożliwi wykonanie ewentualnego orzeczenia w sprawie. W następstwie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 03.10.2019 r., C-260/18, pojawiły się dodatkowe argumenty, przemawiające za unieważnieniem umów kredytów powiązanych, co przekłada się na systematyczny wzrost liczby procesów. Faktyczna wielkość kosztów, jakie będzie musiał ponieść sektor bankowy w przyszłości, może wpłynąć negatywnie na stabilność finansową banków, w tym banku pozwanego w tej sprawie„[5]. Przywołane w zacytowanym fragmencie argumenty wnioskodawcy w sprawie mogą zdobyć aprobatę innych Sądów zwłaszcza wówczas, gdy kredytobiorca spełnił świadczenia pieniężne w wysokości przekraczającej wysokość udostępnionego kapitału, czyli dokonał tzw. nadpłaty.
Nadto, w celu uprawdopodobnienia omawianych faktów we wniosku o udzielenie zabezpieczenia warto odnieść się do sytuacji finansowej banku, którą można ustalić na podstawie sprawozdania finansowego oraz do wielkości portfela umów kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej danego banku i ilości toczących się z udziałem banku „spraw frankowych”. Dane te można ustalić np. na podstawie ogólnodostępnych sprawozdań finansowych banków bądź raportów dla inwestorów. Warto w tym kontekście odwołać się także do ocen wystawianych bankom przez agencje ratingowe.
Przytoczony wyżej fragment uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego we Wrocławiu zawiera także inny argument przemawiający za interesem prawnym w udzieleniu zabezpieczenia na rzecz kredytobiorcy. Tym argumentem jest fakt, że skoro umowa może zostać uznana za nieważną, to dokonywanie przez kredytobiorcę płatności rat w trakcie trwającego nieraz kilka lat procesu będzie powiększało rozmiar bezpodstawnego wzbogacenia banku i będzie powodowało dalsze pogorszenie sytuacji finansowej kredytobiorców. Sąd ten wskazuje na to ponownie w dalszej części uzasadnienia: „Brak unormowania praw i obowiązków stron na czas trwania postępowania mógłby narazić powodów na straty finansowe, biorąc pod uwagę fakt, że regularnie uiszczają raty kapitałowo-odsetkowe na rzecz pozwanego na podstawie umowy, która z dużym prawdopodobieństwem może zostać uznana za nieważną. Jednocześnie w ślad za powodami należy wskazać, że może to doprowadzić do obciążenia ich majątku i bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego, zwiększając skalę rozliczeń w przypadku stwierdzenia nieważności umowy„[6].
Za posiadaniem przez kredytobiorcę interesu prawnego w udzieleniu drugiego sposobu zabezpieczenia, tj. brakiem uprawnienia Banku do złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy kredytu hipotecznego w toku procesu przemawia fakt, że umowa kredytu lub dokumenty stanowiące jej integralną część mogą zawierać niejednoznaczne regulacje w zakresie uprawnienia banku do wypowiedzenia tej umowy. Zachodzi wtenczas ryzyko, że bank w toku procesu o ustalenie, że umowa kredytu jest nieważna wypowie tę umowę oraz postawi kredyt w stan wymagalności. Wypowiedzenie umowy kredytu może dodatkowo skomplikować stan faktyczny w sprawie o ustalenie nieważności umowy kredytu. Omawiany sposób zabezpieczenia może także uchronić kredytobiorcę od przekazania przez bank informacji do Biura Informacji Kredytowej czy Bankowego Rejestru. Opisany sposób zabezpieczenia powinien być przedmiotem wniosku łącznie z zabezpieczeniem wyżej omówionym, gdyż są powiązane i wzajemnie się uzupełniają. Przykładami orzeczeń, w których Sądy udzieliły zabezpieczenia w omawiany sposób są: postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie, XXV Wydział Cywilny z dnia 26 maja 2020 roku, sygn. akt XXV C 1651/20, Postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu, XII Wydział Cywilny z dnia 09 kwietnia 2020 roku, sygn. akt XII C 174 / 20 oraz Postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu, XII Wydział Cywilny z dnia 09 kwietnia 2020 roku, sygn. akt XII C 174 / 20.
Podsumowując, w orzecznictwie sądów powszechnych wypracowano stanowisko, zgodnie z którym kredytobiorcom przysługuje interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia roszczenia o ustalenie nieważności umowy kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej. Uzasadnienie tego żądania może być oparte na wielowątkowej argumentacji, w tym w szczególności na: żądaniu ustalenia nieważności umowy w której zamieszczone są postanowienia określone jako klauzule abuzywne przez SOKIK, złej lub pogarszającej się sytuacja finansowa banku oraz tym, że brak udzielenia zabezpieczenia spowoduje dalsze bezpodstawne wzbogacenie banku oraz bezpodstawne pogorszenie sytuacji finansowej kredytobiorcy. Innymi sposobami zabezpieczenia, o które może wnioskować kredytobiorca są: zakazanie bankowi składania oświadczenia o wypowiedzeniu umowy. Niewątpliwie sprzyjającą kredytobiorcy okolicznością jest uiszczenie na rzecz banku co najmniej równowartości udostępnionego kapitału, jednakże nie jest to warunek konieczny udzielenia zabezpieczenia przez Sąd i przesądzający o przyznaniu zabezpieczenia. Biorąc pod uwagę fakt, że wniosek o udzielenie zabezpieczenia zgłoszony w pozwie nie podlega opłacie, a złożony w innym momencie postępowania rozpoznawczego podlega opłacie sądowej w kwocie 100,00 zł, warto taki wniosek – ze względu na korzyści wypływające z udzielenia zabezpieczenia – wnieść łącznie z pozwem.
Mając powyższe na względzie informujemy, że prawnicy Kancelarii Renata Urowska i Wspólnicy Spółka komandytowa, którzy reprezentują kredytobiorców w tzw. „sprawach frankowych”, po zapoznaniu się z dokumentacją dotyczącą Państwa umowy z bankiem mogą udzielić Państwu odpowiedzi, czy w Państwa sprawie istnieją podstawy do skorzystania z powyżej zaprezentowanych rozwiązań. Każda sprawa frankowa wymaga indywidualnego podejścia i z tego też względu zachęcamy do kontaktu, gdyż na łamach Kompendium nie sposób przybliżyć Państwu wszystkich aspektów omawianej tematyki.
[1] Mowa o kredytach denominowanych i indeksowanych kursem waluty obcej, zwłaszcza franka szwajcarskiego. Sprawy dotyczące tych umów popularnie nazywane są „sprawami frankowymi”.
[2] E. Stefańska [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II, red. M. Manowska, Warszawa 2020, art. 730(1).
[3] T. Ereciński [w:] J. Gudowski, T. Ereciński, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom IV. Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, wyd. V, Warszawa 2016, art. 730(1).
[4] Sąd Okręgowy w Gliwicach podziela w tym zakresie pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Apelacyjnego w Poznaniu, I Wydział Cywilny z 01 lutego 2013 roku, sygn. akt I Acz 165/13.
[5] Podobnie: Sąd Okręgowy w Gliwicach, I Wydział Cywilny w postanowieniu z dnia 18 lutego 2020 roku, sygn. akt I Co 70/20, Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w postanowieniu z dnia 16 kwietnia 2020 r., sygn. akt I C 606/20 oraz Sąd Okręgowy w Warszawie, XXV Wydział Cywilny w postanowieniu z dnia 6 sierpnia 2019 r., sygn. akt XXV C 355/18.
[6] Postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu, XII Wydział Cywilny z dnia 09 kwietnia 2020 roku, sygn. akt XII C 174 / 20. Podobnie: Postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu, XII Wydział Cywilny z dnia 27 kwietnia 2020 roku, sygn. akt XII C 293/20