Spółka cywilna jako forma prowadzenia działalności gospodarczej
Spółka cywila, a właściwie umowa spółki cywilnej uregulowana jest w art. 860-875 kodeksu cywilnego. Fakt ten przesądza o charakterze prawnym omawianej spółki, która w rzeczywistości jest stosunkiem zobowiązaniowym między wspólnikami. Treścią stosunku obligacyjnego, którym jest umowa spółki cywilnej, jest zobowiązanie co najmniej dwóch wspólników do działania w oznaczony sposób dla osiągnięcia wspólnego gospodarczego celu. Na skutek zawarcia między wspólnikami umowy spółki cywilnej, sama spółka nie zyskuje podmiotowości cywilnoprawnej i tym samym nie staje się przedsiębiorcą. Przedsiębiorcami natomiast są jej wspólnicy, którzy w świetle przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej uznani są za przedsiębiorców w zakresie wykonywanej przez siebie działalności gospodarczej (art.4 ust.2 sdg) i to oni podlegają obowiązkowi wpisu we właściwym rejestrze.
Pamiętać również należy, że skoro spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą, to również nie przysługuje jej prawo do posługiwania się firmą. Nie wyklucza to jednak możliwości zawarcia w treści umowy spółki nazwy indywidualizującej, którą wspólnicy spółki będą się posługiwali w obrocie gospodarczym.
Dla utworzenia spółki cywilnej muszą być łącznie spełnione poniższe wymagania:
1) minimum dwóch wspólników,
2) obranie przez wspólników wspólnego celu gospodarczego,
3) realizacja celu poprzez działania dokonywane w sposób oznaczony,
4) sporządzenie umowy w formie pisemnej dla celów dowodowych.
Obowiązujące przepisy nie wprowadzają żadnych ograniczeń w stosunku do podmiotów, które mogą zostać wspólnikami spółki cywilnej. Mogą wiec nimi być zarówno osoby fizyczne jak i prawne oraz jednostki z art. 33 1 k.c., zwane osobami ustawowymi. Przepisy określają minimalną liczbę wspólników, jednak nie precyzują maksymalnej ich liczby.
Wśród elementów koniecznych został wymieniony wspólny cel gospodarczy. Interpretacja tego pojęcia może okazać się kłopotliwa, tym bardziej, że próżno szukać w przepisach definicji wspólnego celu gospodarczego. W tym miejscu pomocny okazuje się głos doktryny, który jednoznacznie nakazuje łączyć pojęcie z takim celem, który wiąże się z uzyskaniem korzyści w postaci zysku.
Odnosząc się natomiast do kwestii formalnych umowy, zauważyć należy, że ustawodawca nie nałożył na strony umowy obowiązku sporządzenia umowy w formie szczególnej. Zgodnie z § 2 art. 860 KC umowa spółki powinna być stwierdzona pismem, jest to tzw. forma pisemna dla celów dowodowych (ad probationem) przez którą rozumie się taką formę pisemną, której niezachowanie nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej, lecz ogranicza się do celów dowodowych. Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności powoduje, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy w przypadku zaistnienia sporu nie będą dopuszczalne dowody z zeznań świadków czy przesłuchania stron na okoliczność dokonania czynności. Zasada ta nie znajduje zastosowania gdy: 1) zachowanie formy pisemnej jest wyraźnie zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej, 2) strony zgodzą się na przeprowadzenie tych dowodów, 3) spór prowadzi konsument z przedsiębiorcą, 4) w obrocie między przedsiębiorcami, 5) oraz gdy fakt dokonania czynności uprawdopodobniono na piśmie.
Momentem powstania spółki cywilnej może być chwila zawarcia umowy spółki, jednakże strony mogą wspólnie ustalić inny moment. Spółka cywilna daje też sporą elastyczność wspólnikom w zakresie konstruowania czasookresu, na jaki ma zostać zawarta spółka. Zdarza się, że spółki są zawierane dla realizacji ściśle określonego projektu, wówczas istnieje możliwość zawarcia umowy na czas określony. Nie stoi to jednak na przeszkodzie skonstruowaniu umowy bez ograniczeń czasowych (tzw. umowy na czas nieokreślony).
Jak uprzednio wskazywano spółka cywilna nie jest podmiotem prawa, w związku z tym nie dysponuje własnym majątkiem, ale majątkiem stanowiącym własność wspólników. Na ten majątek składać mogą się wniesione przez wspólników wkłady oraz nabyte przez nich w ramach spółki składniki majątku, a także majątek wypracowany w czasie trwania spółki. Podkreślić należy, że tak powstały majątek ma charakter wspólności łącznej, stanowiący majątek wspólników, a nie spółki. W czasie trwania spółki, wspólnik nie może rozporządzać swoją częścią, nie może również żądać podziału wspólnego majątku spółki.
Kwestią niezwykle istotną w przypadku omawianej spółki są zasady, na jakich odpowiadają wspólnicy spółki za jej zobowiązania. W tym miejscy przypomnieć należy, że spółka cywilna nie jest podmiotem prawa, ty samym nie odpowiada za zobowiązania. Odpowiedzialność ponoszą tylko wspólnicy, a ich odpowiedzialność określana jest mianem solidarnej, osobistej, pierwszorzędnej i nieograniczonej. Odpowiedzialność solidarna to taka odpowiedzialność, na mocy której każdy wspólnik odpowiada za wszystkie zobowiązania spółki, a w przypadku spełnienia całego świadczenia przez któregokolwiek ze wspólników, pozostali są zwolnieni z odpowiedzialności. W przypadku odpowiedzialności solidarnej wierzyciel jest uprawniony do dochodzenia świadczenia od każdego wspólnika w całości. Natomiast odpowiedzialność zwana osobistą daje prawo wierzycielowi zaspokajania swoich roszczeń z majątku osobistego dłużnika, a odpowiedzialność pierwszorzędna pozwala wierzycielowi sięgnąć do majątku dłużnika w pierwszej kolejności, gdyż wierzyciel nie może on dochodzić zaspokojenia roszczeń od spółki, która przecież nie ma odrębnego majątku. Ponadto odpowiedzialność wspólnika spółki nie jest ograniczona np. poprzez wysokość wniesionego wkładu; każdorazowo wspólnik spółki cywilnej odpowiadać będzie całym swoim majątkiem.
Jak uprzednio wskazywano spółka cywilna zawiązywana być powinna dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego, związanego z uzyskaniem korzyści w postaci zysku. Dlatego też ustawodawca postanowił, że wspólnicy nie będą mogli swoją wolą wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach. Mogą jednak, w drodze postanowień umownych określić, w jakim stopniu dany wspólnik będzie partycypował w zyskach. Odmienną strategię ustawodawca obrał w przypadku udziału wspólników w stratach, dając wspólnikom możliwość wyłączenia wspólnika od udziału w stratach.
Każdy wspólnik spółki cywilnej na równi z pozostałymi jest uprawniony do reprezentacji spółki. Pozbawienie wspólnika tego prawa może nastąpić na dwa sposoby: w umowie spółki lub na mocy uchwały wspólników.
W kwestii prowadzenia spraw spółki zgodnie z art. 865 § 1 KC każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki. Wspólnik ma więc prawo i obowiązek prowadzenia spraw nieprzekraczających zakresu zwykłych czynności oraz może dokonywać czynności nagłych, których zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty. Jednakże, gdyby którykolwiek ze wspólników zgłosił sprzeciw wobec dokonywanych czynności nieprzekraczających zwykłego zarządu, wymagana jest uchwała wspólników. Regulacja ta ma charakter dyspozycyjnym, co oznacza że wspólnicy w umowie spółki mogą tą kwestię uregulować odmiennie.
Podsumowując, warto podkreślić, iż spółka cywilna zasługuje na uwagę, jako alternatywa dla spółek handlowych. Jej zaletą jest możliwie najszersze reprezentowanie i prowadzenie przez wspólnika spraw spółki. Wadą natomiast będzie solidarna i nieograniczona odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki.