Ograniczenie swobody działalności członków zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
W związku z coraz powszechniejszą praktyką tworzenia jednocześnie kilku spółek, mających zbliżony bądź tożsamy przedmiot działalności, w których te same osoby są zarówno wspólnikami jak i pełnią funkcje w zarządach utworzonych przez siebie spółek wskazać należy, na uregulowanie stanowiące o podejmowaniu interesów konkurencyjnych oraz uczestnictwo w spółkach konkurencyjnych.
Interesem konkurencyjnym jest podejmowanie działań podobnych bądź takich samych jak działalność prowadzona przez inną osobę lub przedsiębiorcę. Interesy konkurencyjne to w istocie działania, które nie wiążą się z uczestniczeniem (np. bycie członkiem zarządu) w podmiotach konkurencyjnych, wymienionych w art. 211 kodeksu spółek handlowych (dalej k.s.h.). Chodzi tu przede wszystkim o indywidualne prowadzenie działalności gospodarczej, bycie wspólnikiem w spółce konkurencyjnej, prokurentem, pełnomocnikiem, pracownikiem w tej spółce, pełnomocnikiem, pracownikiem w osobie prawnej konkurencyjnej. Podstawowe znaczenie ma tu podejmowanie przez członka zarządu spółki działalności mającej charakter konkurencyjny w wyniku prowadzonej działalności przedsiębiorcy jednoosobowego. Interesem konkurencyjnym jest działalność prowadzona we własnym imieniu, ale również za pośrednictwem innych osób Od zakazu, o którym mowa w art. 211 k.s.h., odróżnić należy zakazy konkurencyjne wynikające z innych przepisów, choćby kodeksu pracy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2004 r. sygn. akt: I PK 688/03, OSNP 2005, nr 12, poz. 169, po powołaniu pracownika do zarządu spółki handlowej nie jest wymagane ponowne zawarcie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy albo jej potwierdzenie przez radę nadzorczą lub pełnomocnika ustanowionego uchwałą walnego zgromadzenia. Nie można jednak wykluczyć, że w konkretnych przypadkach (np. ze względu na zakres zakazu) konieczne może okazać się ponowne zawarcie z powołanym do zarządu pracownikiem spółki umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy.
Od prowadzenia działalności konkurencyjnej odróżnić należy sam fakt uczestniczenia w innej spółce konkurencyjnej. Nie wymaga to żadnej aktywności ze strony członka zarządu, a zakazane jest już bierne uczestnictwo. Spółka konkurencyjna jest to taki podmiot (spółki handlowe) bądź umowa wspólników (spółka cywilna), która konkuruje w zakresie produkcji, handlu, usług ze spółką, w której jest się członkiem zarządu. Wydaje się, że zakaz odnoszący się do spółki konkurencyjnej nie obejmuje spółki cichej jako umowy nienazwanej, choć podjęcie takiej działalności może i powinno być zaliczone do czynów konkurencyjnych.
Konkurencyjna osoba prawna to każda osoba prowadząca działalność, która wiąże się z konkurencyjnym współdziałaniem na rynku. Przykładowo można wymienić: przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, jednostki badawczo-rozwojowe. Zakaz ten dotyczy tylko bycia członkiem organów osób prawnych konkurencyjnych (odpowiednio: dyrektor i rada pracownicza, zarząd i rada, dyrektor i rada). Zakaz ten nie obejmuje bycia pełnomocnikiem, zastępcą dyrektora, pracownikiem, kierownikiem działu w osobach prawnych konkurencyjnych. Ze względu na rozszerzone możliwości tworzenia spółek z o.o. (art. 151 k.s.h.), w przypadku gdy tworzone są one w celach na przykład charytatywnych czy naukowych, taką konkurencyjną osobą prawną może być fundacja czy stowarzyszenie wpisane do rejestru.
Artykuł 211 k.s.h. ma charakter względnie obowiązujący. Oznacza to, że zakaz działalności konkurencyjnej polega na zabronieniu dokonywania czynności stanowiących zachowanie, które należy uznać za godzące w interesy konkretnej spółki. Nie chodzi o wszelkie czynności, ale tylko takie, które wiążą się z konkurencyjnym współdziałaniem na rynku. Działalność konkurencyjna może mieć dwie odmiany: zajmowanie się interesami konkurencyjnymi lub uczestniczenie w spółce konkurencyjnej. Zajmowanie się interesami konkurencyjnymi dotyczy wszelkich działań, które nie wiążą się z uczestniczeniem w wymienionych spółkach i osobach prawnych i dotyczą na przykład przedsiębiorcy jednoosobowego, podjęcia czynności jako fundator, członek spółdzielni itp. Z kolei uczestniczenie w innych strukturach konkurencyjnych dotyczy wspólników spółek cywilnych, jawnych, komandytowych, partnerskich, komandytowo-akcyjnych. Nie ma tu znaczenia, jaką rolę odgrywa wspólnik w takiej spółce. Dotyczy to w szczególności spółki partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej. Bez wątpliwości zakaz obejmuje bycie wspólnikiem jawnym i komplementariuszem, a także dotyczy partnerów, komandytariuszy, akcjonariuszy, nawet wówczas, gdy nie prowadzą spraw i nie reprezentują spółki.
Zakaz rozszerzony został na konkurencyjne spółki kapitałowe i uczestniczenie w nich jako wspólnik, który posiada co najmniej 10% udziałów lub akcji, a także gdy posiada mniejszą ich ilość, lecz może powoływać co najmniej jednego członka zarządu (na przykład w ramach praw przyznanych osobiście). Skutki naruszenia zakazu mogą mieć charakter organizacyjny (odwołanie, zawieszenie) i odszkodowawczy.
Jak już wspomniano wyżej zakaz działalności konkurencyjnej, rozumiany tak jak to określa art. 211 k.s.h., nie ma charakteru bezwzględnego. Bezwzględny charakter ma natomiast obowiązek lojalności wspólników wobec spółki. Nie można zwolnić z tego obowiązku. Zezwolenia na działalność konkurencyjną, zgodnie z tym przepisem, udzielają organy powołane do ustanowienia zarządu. Możliwe jest zarówno zezwolenie pełne, jak i ograniczone, a także wyłączenie pełne i ograniczone. W obu przypadkach, zezwolenia i wyłączenia ograniczonego, efekt będzie ten sam, bo będzie odnosił się na przykład do czasowych ograniczeń, w stosunku do konkretnych spółek konkurencyjnych, do określonego terminu, niektórych członków zarządu, niektórych stanowisk czy funkcji itd. Zezwolenie powinno być udzielone przed podjęciem pierwszej czynności konkurencyjnej czy też uzyskania statusu wspólnika (spółki osobowe), członkostwa we władzach (spółki kapitałowe), a także wspólnika w spółkach kapitałowych, który ma co najmniej 10% udziałów lub akcji albo uzyskał prawo do powołania co najmniej jednego członka zarządu takich spółek. Nie można jednak wykluczyć że wspólnicy zgodzą się na następcze wyrażenie zgody (na przykład o ile wspólnik wypełni określone zobowiązania).